ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΛΛΑΝΑ

44456_431629460251640_2099690172_nΠΡΟΛΟΓΟΣ.       Μοναδικός σκοπός και στόχος της προσπάθειας αυτής είναι η περιγραφή αρχαιολογικών χώρων και κυρίως ιστορικών γεγονότων που διαδραματίστηκαν, οχι μόνο στην περιοχή της Πελλάνας, αλλά και σε ολόκληρη τη βόρεια Λακεδαίμονα, απο τους προίοστορικούς χρόνους μέχρι την κατάρευση του Σπαρτιατικού κράτους.

Γιατί τα σημνατικά αυτά γεγονότα της προίοστορικής και κλασσικής εποχής, δεν επηρέασαν μόνο την ζωή και την εξέλιξη των κατοίκων της Λακωνικής γης, αλλά και ολόκληρης της Πελοποννήσου στους μετέπειτα ιστορικούς χρόνους.

Αναμφισβήτητη και σπουδαία είναι η προσφορά της αρχαίας Πελλάνας στη διαμόρφωση της Ελληνικής μυθολογίας με τους Θεούς και ήρωες της περιοχής. Οι Εθνικοί ήρωες της Λακωνικής γης Κάστωρ και Πολυδεύκης, παιδιά του Τυνδάρεω και της Λήδας, γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στα πυκνά δάση της αρχαίας Πελλάνας. Μετά έλαβαν μέρος στις μεγάλες εκστρατείες της μυθικής εποχής και με τα κατρωθματά τους και τους ηρωίσμους τους κυριάρχησαν και λατρεύτικαν σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Αλλά και οι θυγατέρες του Τυνδάρεω Ελένη και Κλυταιμνήστρα, γέμισαν και αυτές την κλασσική μυθολογία με απίθανες και τραγικές ιστοριές .

Οι μεγαλοπρεπείς βασιλικοί Μυκηναίκοι τάφοι, οι οποίοι είωαι παλαιότεροι των Μυκηνών, η Ακρόπολις της αρχαίας Πελλάνας (και άλλοι ανεξερεύνητοι αρχαιολογικοί χώροι), τα σπάνια αυτά αρχαιολογικά οικοδήματα που χπειάζονται πολύ κόπο και χρόνο να κτιστούν, μαρτυρούν ότι η αρχαία Πελλάνα υπήρεξε ηγεμονικό κέντρο και η αφετηρία της Μυκηναίκής εποχής.

Εξίσου σημαντικός αργότερα στους κλασσικούς χρόνους, ο ρόλος της αρχαίας Πελλάνας στη διατήρηση της μακραίωνης ιστορίας του Σπαρτιατικού κρατούς. Υπήρξε οχυρό και ορμητήριο των Σπαρτιατών εναντίον των άλλων Πελοποννησιακών πόλεων με αποτέλεσμα στο τέλος της κλασσικής εποχής να βρεθεί στο μέσον δύο αντιμαχομένων παρατάςεων και να μεταβληθεί σε πεδίο συγκρούσεων και λεηλασιών, με καταστρεπτικά αποτελέσματα για την περιοχή.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΩ

Α. Η ΣΥΜΒΟΜΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΕΛΛΑΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Η σύγχρονη έρευνα για τη ζωή και προέλευση των πρώτων κατοίκων της Λακωνικής γης και γενικά της αρχαίας Ελλάδας στους μακρινούς χρόνους, καλύπτεραι από μθστήριο και το σκότος της προίστορίας. Γιατί η μακρινή αυτή εποχή πολλών χιλιετιών που χάνεται στα βάθη των αιώνων δεν έχει να μας παρουσιάσει γραπτά κείμενα ή άλλες πηυές για την ιστορική χρονολόγηση, τη ζωή και φυλετική σύνθεση τψν πρώτων κατοίκων της αρχαίας Ελλάδας.

Η μυθολογία όμως και η λαική παράδοση που αωαφέρεται στην περόδο αυτή της προιστορίας σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, φαίνεται ότη μας πληροφορούν για πραγματικά ιστορικά γεγονότα που συνέβηκαν στους μακρινούς αυτούς χρόνους και κυρίως για τους πρώτους κατοίκους της Λακωνικής γης. Ετσι η ηρωική αυτή εποχή της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας μας πληροφορεί ότι πρώτοι κάτοικοι της Λακωνικής γης ήταν οι Λέλεγες. Επικεφαλής του γεννεαλογικού δένδρου των Σπάρτης ο Λέλεγων και πρώτος μυθολογικός βασιλιάς της Σπάρτη παντρεύεται την Ναιάδα και γεννάται ο Ευρώτας. Η κόρη του Ευρώτα Σπάρτη πανατρεύεται τον Λακεδαίμονα γυιό της Ταυγέτης και από το γάμο αυτόν γεννιέται ο επώνυμος ήρωας μας την αρχαιοτέρων Λακωνικών πόλεων ο Αμύκλας. Ο τελευταίος απόκτησε δυό γυιούς τον Κονόρτα και τον προσταευόμενο από τον Απόλλωνα, αλλά με το τραγικό τέλος της ζωής του Υάκινθο. ¨Γενομένων δε οι παίδων Υάκινθο μεν νεότατον όντα και το είδος κάλλιστον κατέλαβεν η πεπρωμένη πρότερον του πατρός¨ (Παυς. Λακ.) Για τον τραγικό θάνατο του όμορφου νέου, πλάστηκαν στους κλασσικούς χρόνους γοητευτικές ιστορίες που συγκίνησαν οχι μόνο τους αρχαίους αλλά και τους νεώτερους συγγραφείς. Κατά την παράδοση, στην οποία αναφέρεται ο Παυσανίας, ο βαρύς δίσκος που πετούσε ο Απόλλωνας ξέφυγε από τα χέρια του και χτύπησε στο κεφάλι τον Υάκινθο. ¨…ον εξαμιλησάμενος τροχώ αρτέμονι δίσκον, έκανε Φοίβος.¨ Εκλαψε πικρά ο Απόλλωνας για τον άδοξο θάνατο του ωραίου νέου και στη γη που είχε βαφτεί κόκκινη από το αίμα του παληκαριού, φύτρωσε βαθυκόκκινο πεντάμορφο λουλούδι που έκανε αθάνατο τον Υάκινθο. Τέλος γυιός του Κονόρτα ο Περιήρης ο οποίς απόκτησε πολλούς γυιούς: Τον από τον Ηρακλή φονευθέντρα Ιπποκόονα, τον Ικάριο πατέρα της Πηνελόπης, τον Αφαρέα, τον Λεύκιπο και τον Τυνδάρεω. Ειδικότερα οι τρεις τελευταίοι μαζί με τα παιδία τους παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην αρχαία Ελληνική μυθολογία.

Από τις αρχαιότερες Λακωνικές πόλεις που συνδέονται με την ηρωϊκή αυτή εποχή της Ελληνικής μυθολογίας είναι και η αρχάια Πελλάνα με τους Τυνδαρίδες και τις τραγινκές γυναίκες Ελένη και Κλυταιμνήστρα, παιδιά του Τυνδάρεω και της Λήδας. Ο Τυνδάρεω (Δίας του Ταϋγέτου) βασιλιάς της πρόϊστορικής Σπάρτης, εξορίστηκε στην αρχαία Πελλάνα από τον αδελφό του Ιπποκόονα, σύμφωνα με τις αφηγήσεις του περιηγητή Παυσανία (174 μ.Χ.). ¨Τυνδάρεων δε οικήσαι φάσιν ενταύθα ότε Ιπποκόονα και τους παίδας έφευγεν εκ Σπάρτης¨ (Λακ. ΙΙΙ, 2, Ι). Η παράδοση αναφέρει ότι ο Τυνδάρεω παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά της αρχαίας Πελλάνας (B.S.A τομ. VI) και αργότερα στη διαμάχη προφανώς της κυριαρχίας της περιοχής και της βασιλειας της πρόϊστορικής Σπάρτης, εκδιώχτηκε από τον αδελφό του Ιπποκόονα και εγκαταστάθηκε στην αρχαία Πελλάνα. Το γεγονός της εγκατάστασης του Τυνδάρεω στην αρχαία Πελλάνα, που μπορείν να ερμηνευτεί ως επιστροφή του στον τόπο που γεννήθηκε, μαρτυρεί ότι η πόλις αυτή προϋπήρχε της προϊστορικής Σπάρτης και ενισχύει την πληροφορία ότι βασιλικός οίκους των Λέλεγων, οπωσδήποτε όμωη η δυναστεία του Τυνδάρεω, είχε σαν αφετηρία την βόρεια Λακεδαίμονα. Τα πυκνά δάση και οι πολλές πηυές της περιοχής, σε συνδυασμό με την μορφολογία του εδάφους, αποτελούσαν άριστες συνθήκες διαμονής και συντήρησης (κυνήγι – κτηνοτροφία) στους πρώτους κατοίκους της Λακωνικής γης. Αργότερα όμως με την αλλαγή του τρόπου ζωής (καλλιέργεια της γης), που επεκτάθηκαν πρός νότο σε ομαλότερες περιοχές τροποποίησαν και συνέδεσαν την αρχαία Ελληνική μυθολογία με τις νέες πόλεις που δημιούργησαν. Ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκτης, παιδιά του Τυνδάρεω και της Λήδας γεννήθηκαν και ηρωποιήθηκαν πρώτα στην βόρεια κοιλάδα του Ευρώτα και μετά στους κλασσικούς χρόνους αγαπήθηκαν και θεοποιήθηκαν σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο.
Η Ακρόπολις της αρχαίας Πελλάνας (Παλιόκαστρο) και ο μοναδικός στον Ελλαδικό μεγαλοπρεπής λαξευτός θαλωτός βασιλικός τάφος, κατατάσσονται στην πρώτη σειρά των Μυκηναϊκών μνημείων Ελλάδας και μαρτυρούν την Δυναστεία και την ηρωϊκή προσωπικότητα του Τυνδάρεω και της Λήρας.

Αυτοί όμως που έπαιξαν πρωταριχικό ρόλο στην αρχαία Ελληνική μυθολογία είναι η Ελένη σύζυγος του βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαου, η Κλυταιμνήστρα με το τραγικό τέλος της ζωής της, σύζυγος του Αγαμέμνονα βασιλιά των Μυκηνών, αλλά κυρίως ο Κάστωρ και ο Πολυγεύκης που η μυθική παράδοση αναφέρει ότι ήταν παιδιά του Τυνδάρεω και της Λήρας (Υμν. Ομηρ. ΛΔ, στ5, Θεοκρ. ΚΒΙ)

Η Ελένη με το κάλλος και τα ολέθρια θέληγητρά της δυο φορές έγινε αιτία αρπαγής της από ξένους κατακτητές. Πρώτος ο Θησέας με τημ βοήθεια του Πειρίθου την απαγάγει και την οδηγεί στις Αφιδνές Αττικής και μετά την αναχώρησή του για την Ηπειρο την εγκαταλείπει σε κρησφύγετο υπό την προστασία τημ μητέρας του Αίθρας. Η είδηση ορπαγής της Ελένης εξσργίζει τους αδελφούς Κάστωρα και Πολυδεύκη, οι οποίο συγκροτούν πολυάριθμο στρατό, εισβάλλουν στην Αττική ηαι με υπόδειξη των κατοίκων της Δεκελείας ανακαλύπτουν το κρησφύγετο, ελευθερώνουν την αδελφή τους και επιστρέφουν στην Λακεδαίμονα μαζί με την μητέρα του θησέα Αίθρα την οποία συνέλαβαν αιχμάλωτη (Ηροδ. Θ. 73, Πλουτ. Βίος Θης. 31, 34, Παυς. Ε19, 3). Αργότερα ως σύζυγος πλέον του βασιλία της Σπάρτης Μενέλαου η παράδοση λέει ότι ανηρπάγει επί του Παρθενίου Όρους από τον Πάρι και οδηγεί στην Τροία όπου και έγινε αιτία το Τρωϊκού πολέμου, με αποτέλεσμα να γραφεί το περίφημο μυθολογίκο δημιούργημα το Ομτηρικό ‘Επος (Ιλιάδα και Οδύσσεια). Γεγονός πάντως είναι ότι μετά τον Τρωϊκό πόλεμο βασιλεύει στην Σπάρτη με τον σύζυγό της Μενέλαο και ο λαϊκός μύθος λέει ότι επισκεπτόταν την ιδιαίτερη πατρίδα της αρχαία Πελλάνα και τα λουτρά της κρυστάλλινης Πελλανίδας πηγής.

Ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, δύο από τους ήρωες και θεότητες της Λακωνικής γης, την λατρεία των οποίων ασπάστηκαν ακόμη και οι κατακτητές της Πελοποννήσου Δωριείς, οι οποίοι για να αποδώσουν υψηλή καταγωγή στους αυτόχθονες ήρωες δεν ονομάζονται πλέον Τυνδαρίδες αλλά Διόσκουροι, παιδιά του Δία και της Λήρας. Πλείστοι οι μύθοι που διαπραγματεύονται στους καλσσικούς χρόνους την γέννηση και τον Θάνατό τους σε διάφορες περιοχές της αρχαίας Ελλάδας, που συνοδεύνται από απίθανες ιστορίες και θαυμάσια περιστατικά.

Η Λήδα την ίδια νύκτα ενώθηκε ερωτικά πρώτα με τον σύζυγό της Τυνδάρεω και μετά με τον κυρίαρχο του ουρανού Δία, με αποτέλεσμα να γεννηθούν ο Κάστωρ που είναι γυιός του Τυνδάρεω και ο Πολυκεύκης του Δία. Ο Κάστωρ λόγω πατρότητας είναι θνητός και θα αντιμετωπίσει το γήρας και τον θάνατο, ενώ ο Πολυδεύκης αθάνατος και θα ζήσει αιωνίως στον ΄Ολυμπο κοντά στην Αθηνά και τον Θεό του πολέμου ΄Αρη. Η αδελφική όμως αγάπη και αφοσίωση που ήταν αναπτυγμένη στην αρχαιότητα υποχρέωσε τον Πολυδεύκη να δεχτεί την ημιαθανασία αφού και ο αδελφός θα την αποκτήσει. Ετσι οι δύο αδελφοί θα ζουν κάθε δεύτερη μέρα, ή με άλλη εκδοχή ο Πολυδεύκης την ημέρα και ο Κάστωρ την νύκτα. Ο ΄Ηλιος ο οποίος κάθε βράδυ εξαφανίζεται στον Ορίζοντα για να παραχωρήσει την θέση του στον αδελφό του αστέρα (Σελήνη) είναι ο Πολυδεύκης, ο οποίος θυσιάζεται για τον αδελφό του Κάστωρα.

Οι δύο Εθνικοί ήρωες της Λακωνικής γης παίρνουν μέρος στις μεγάλες εκστρατείες της μυθικής εποχής και με τις θαυμάσιες νίκες και τις ωραίες πράξεις τους κυριάρχησαν και λατρεύτηκαν σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα η Πελλάνα άνεσα συνδεδεμένη με τους Διόσκουρους και τις τρομερές γυναίκες και Κλυταιμνήστρα, παιδιά του Τυνδάρεω και της Λήρας, που με τα κατορθώματα τους γέμισαν την κλασσική μυθολογία με ηρωϊσμούς και απίθανες ιστορίες, αλλά και λόγω της θέσεώς της που βρίσκεται μεταξύ Ταϋγέτου και Πάρνωνα, στο στενώτερο τμήμα της κοιλάδας του Ευρώτα που εισχωρεί στην Αρκαδία, μονοδικής εισόδου στην Λακωνική γη, παρουσιάζει σημαντικό αρχαιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρουν.

Β. Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΛΛΑΝΑ ΗΓΕΜΟΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Η επιστήμη όμως που ερευνά την αρχαία Ελληνική ιστορία δεν έχει να μας παρουσιάσει ντοκουμέντα ή αλλες πηγές για την προέλευση και φυλετική σύνθεση του προϊστορικού πληθησμού της Αρχαίας Ελλάδας. Το μόνο υλικό που έχει στη διάθεσή της προέρχεται από ανασκαφές, που έγιναν κατα καιρούς και κυρίως τον περασμένο αιώνα. Τα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι δύο ιστορικά γεγονότα επηρέασαν την ζωή του παλαιότερου μεσογειακού πληθυσμού, που είχε εγκατασταθεί στις εύφορες κοιλάδες της Πελομοννήσου και φυσικά του Ευρώτα: α) Η μετανάστευση των ινδοευρωπαίων (1900 π.Χ.) και β) η μεγάλη μετανάστευση των Δωριέων (1200 π.Χ.)

Η πρώτη επαφή του πλαιότερου Μεσογειακού πληθυσμού με την φυλή των Ινδοευρωπαίων άρχισε περίπου το 1900 π.Χ. Ο λόγος της μετακίνησής τους δεν είναι γνωστός. Πιθανόν όμως διωγμένοι από άλλες φυλές που εγκαταστάθηκαν στον χώρο τους, ή από τις δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες που ίσως επικρατούσαν στην μακρινή αυτή εποχή στην κεντρική Ευρώπη, εξαναγκάστηκαν να μετακινηθούν προς ανατολάς και νότο. Ορεινός όμως και άγονος ο μεγαλύτερος χώρος της Ελλάδες, φυσικό είναι να αναζητούν για την εγκατάστασή τους τις λίγες εύφορες κοιλάδες της Ελλάδες και κυρίως της Πελοποννήσου. Από την περίοδο αυτή , ο παλαιότερος Μεσογειακός πληθυσμός της κοιλάδας του Ευρώτα, δέχτηκε την ανάμιξη των Ινδοευρωπάιων στο βόρειο τμήμα της Λακωνικής γης. Τα πυκνά δάση, οι πολλές πηγές και η πλούσια βλάστηση της περιοχής ήταν ιδανικός τόπος εγκατάτασης που εξασφάλιζε άνετη ζώη στους νεοφερμένους.

Η ανάμιξη αυτή της Ινδοευρωπαϊκής δυλής με τον παλαιότερο Μεσογειακό πληθυσμό της Πελοποννήσου διαμόρφωσε καινούργιο αγροτικό πληθησμό με νέους τρόπους καλλιέργειας της γης (αλέρτι). Οι τέχνες τελιοποιούνται ή εμφανίζονται καινούργιες (αργαλίος) με αποτέλεσμα αργότερα να αναπτυχθεί ο περίφημος Μυκηναϊκός πολιτισμός (1600 – 1200 ΠΧ). Από την περίδορο αυτή οι Ελληνες κτίζουν για την αιωνιότητα. Σύμβολα του νέου τρόπου ζώης είναι τα ιδανικά του αγώνα και οι οχειρομένες ακροπόλεις για προστασία από τους επιδρομείς. Βαριά πέτρινα οχυρώματα από ακατέργαστους ογκόλιθους περιστοιχίζουν τις κορυφές των υψωμάτων και στο κέντρο καθέ ακρόπολις υψώνεται το βασιλικό συγκρότημα. Τα πλούσια σε χρυσά κτερίσματα στους τάφους των ηγεμόνων που ήρθαν στο φώς με τις ανασκαφές του Σλήμαν στις Μυκήνες και αργότερα σε άλλες πόλεις της Ελλάδας (Βαφειού, Ορχομενού, Πελλάνας κ.λ.π.) μαρτυρούν την κυριαρχία των Μυκηναϊκών πόλεων στο εμπόριο της Μεσογείου και Μ. Ανατολής και επιβεβαίωσαν την ύπαρξη του κόσμου της λαμπρής αυτής εποχής που περιγράφει μεταγενέστερα ο Ομηρος (800 π.Χ.). Η θαυμαστή αυτή άνθιση του Μυκηναϊκού πολιτισμού οφείλεται στην ειρνική και βαθειά επίδραση που άκρησε το νέο φυλετικό στοιχείο της Ινδοευρωπαϊκής φυλής, στον παλαιότερο Μεσογειακό πληθυσμό της αρχαίς Ελλάδας και κυρίως της Πελοποννήσου κατά τον 150 αιώνα π.Χ.

Η περίοδος αυτή του Μυκηναϊκού πολιτισμού άφισε τα απομεινάρια της στην Πελλάνα, με τους πέντε λαξευτούς θαλωτούς τάφους (1500 π.Χ.) παλαιότεροι των Μυκηνών (1300 π.Χ.) που ανήκουν στους ηγεμόνες της εποχής. Την ακρόπολη της αρχαίας Πελλάνας (Παλαιόκαστρο) που περιβάλλεται από ακατέργαστους ογκόλιθους όπως και το ύψωμα ¨Τρουπόραχη¨ που υπάρχουν ίχνη αρχαίου τείχους. Τα σπάνια αυτά οικοδομήματα που χρειάζονται πολύ κόπο και χρόνο να κτιστούν, δείχνουν το πολεμικό πνεύμα που κυριαρχούσε στους μακρινούς αυτούς χρόνους της προϊστορίας στην περιοχή, αλλά και δικαιολογούν την θέση της αρχαίας Πελλάνας σαν το ηγεμονικό κέντρο και αφετηρία της Μυκηναϊκής εποχής. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι Ατρείδες Αγαμέμνων βασιλιάς των Μυκηνών και ο αδελφός του Μενέλαος της Σπάρτης παντρεύτηκαν ο πρώτος την Κλυταιμνήστρα και ο δεύτερος την ωραία Ελένη, θυγατέρες του Τυνδάρεω και της Λήδας. Την ηρωϊκή αυτή περίοδο ύμνησε αργότερα (800 π.Χ.) ο ΄Ομηρος με τα δύο Ομηρικά ΄Επη (Ιλιάδα και Οδύσσεια).

Γ. ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΑΣ ΣΤΟΥΣ ΔΩΡΙΕΙΣ ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ

Στη μεγάλη άνθιση του Μυκηναϊκού πολιτισμού (1600 – 1200 π.Χ.) αρνιτική επίδραση είχε η δεύτερη μεγάλη μετανάστευση των Δωριέων (1200 π.Χ.) Τα αίτια που προκάλεσαν και αυτή την μετανάστευση δεν είναι γνωστά. Φαίνεται όμως ότι επαναλήφθηκαν ότι και στη πρώτη των Ινδοευρωπαίων. Οι Δωριείς εγκαταστημένοι Βόρεια της Ελλάδας, στην περιοχή της Πίνδου, δέχτηκαν την πίεση των Ιλλυρίων (από τα παράλια της Αδριαστικής) και τους εξανάγκασε να μετακινηθούν προς νότο. Ο σοβαρότερος όμως λόγος είναι ότι η παρακμή του Μυκηναϊκού πολιτισμού και η εξασθένιση της στρατιωτικής δύναμης των Αχαιών του μακροχρόνιου πολέμου ενατίον της Τροίας (1184 π.Χ.) διευκόλυνε την μετακίνησή τους στην αντιμετώπιση και κατάκτηση καινούργιων περιοχών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της εξασθένησης της στρατιωτικής δύναμης των Αχαιών είναι ότι όλοι σχεδόν οι ηγέτες που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία εναντίνον της Τροίας, όταν επιχειφήσουν να επανέλθουν στον τόπο τους, θα αντιμετωμίσουν την αντίδραση των νέων ηγεμόνων των περιοχών αυτών. Τραγικό παράδειγμα ο Αγαμέμνων που δολοφονήθηκε από τον Αίγισθο και την γυναίκα του Κλυταιμνήστρα. Μετά από οκτώ χρόνια ο γυιός και εκδικητής για τον θάνατο του πατέρα του Ορέστης θα σκοτώσει την μητέρα του Κλυταιμνήστρα και τον δολοφόνο του πατέρα του Αίγισθο. Οι τραγικοίυ συγγραγείς ασχολήθηκαν με τα γενονόντα αυτά και ειδικότερα ο Αισχύλος με το δυνατότερο έργο του ασχολείται με τον Αγαμέμνονα, τον ¨βαριλιά των αντρών¨ και αρχηγό της εκστρατείας εναντίον της Τροίας. Αλλά και ο Οδυσσέας μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη βρήκε στην εξουσία τους μνηστήρες της γυναίκας του Πηνελόπης, όπως και ο Μενέλαος που αρχικά εμποδίστηκε να αποβιβαστεί στην Λακωνία και πήρε την εξουσία με τη βία.

Οι Δωριείς πολεμική φυλή, αφού εκμεταλλεύτηκε τα παραπάνω γεγονότα και κυρίως την έναρξη της εποχής του σιδήρου, με την κατασκευή του δόρατος που τους κατέστησε δυνατούς και νικητές στις συγκρούσεις με τις άλλες φυλές, εισβάλλους στην Πελοπόννησο, με στόχο τις εύφορες κοιλάδες Παμίσου, Αλφειού και Ευρώτα. Με επικεφαλής τους εμπειροπόλεμους Ηρακλείδες που υπηρετούσαν σαν μισθοφόροι στις γύρω περιοχές της Πίνδου οι Δωριείς ανέτρεψαν πρώτα την εξουσία των Αιτωλών και πέρασαν χωρίς αντίσταση στην Πελοπόννησο. Μετά χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες και κτύπησαν ταυτόχρονα τα Μυκηνο-Αχαϊκά οχυρά. Η μία ομάδα με επικεφαλής τον γενικό αρχηγό της όλης εκστρατείας Τήμενο εισβάλλει στην Αργολιδοκορινθία, η δεύτερη με επικεφαλής τον Κρεσφόντη εισβάλλει στην Μεσσηνία και η τρίτη ομάδα με επικεφαλής τα παιδιά του Αριστόδημου, του πιό ονομαστού όπως θέλει η παράδοση Ηρακλείδη, Ευρυσθένη και Προκλή εισβάλλει στη Λακωνία.

Η επίθεση αυτή των Δωριέων – Ηρακλειδών στην Αργολιδοκορινθία και Μεσσηνία σημειώνει επιτυχία. Αντίθετα δυσκολίες συνάντησαν εκείνοι που επιχείρησαν να εισβάλλουν στην Λακωνία, για την κατάληψη της οποίας θα απαιτηθούν πολλά χρόνια. Σύμφωνα με την Σπαρτιατική παράδοση η ονάδα επιηειρεί να εισβάλλει στην Λακωνία αντιμετώπισε την αντίδραση τον ντόπιου πληθυσμού στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας, στην Λακωνική Τριπολίτιδα (Βελεμίνα – Αίγυς – Πελλάνα). Από την περίοδο αυτή η βόρεια Λακεδαίμονα και ειδικώτερα η Πελλάνα αποκτά ιστροική σημασία λόγω της μοναδικής οδού εισβολής των Δωριέων στη Λακωνική γη. Το γεγονός που ενισχύει την πληροφορία αυτή είναι ότι η Δωρική ομάδα που εισβάλλει στην Λακωνία με 2000 μαχητές και με πολύ μεγαλύτερο άμαχο πληθυσμό (γυναικόπαιδα και ζώα) που τους ακολουθολούσαν, φυσικό είναι να αποφεύγει τα δύσκολα περάσματα στις σχεδόν παράλληλεςκαι τραχειές οροσειρές Ταϋγέτου και Πάρανωνα, με αποτέλεσμα οι συγκρούσεις στις παραπάνω περιοχές να είναι σκληρές και αναπόφευτικες.

Η εισβολή της Δωρικής ομάδας (1125 π.Χ.) και άλλες που ακολούθησαν αργέτερα, προκάλεσαν μακρά αναταραχής στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας όπου η αντίδραση των κατοίκων της περιοχής υπήρξε σκληρή και μακροχρόνια. Ετσι εξηγείται η καθυστέρηση της κατάλαψης της Λακωνικής γης και μόνο μετά το 850 π.Χ. μπουρούμε να μιλάμε για την οριστική κατάληψη της. Αργότερα μετά την ανατροπή των Δωρικών φρουρών ατην Αργολιδοκορινθία και Μεσσηνία, θα ενισχυθεί η Δωρική ομάδα της Σπάρτης, άπό τους διωχθέντες των περιοχών αυτών και θα παραμείνει πλέον η μόνη Δωρική ομάδα στην Πελοπόννησο που θα ιδρύσει το μοναδικό γνήσιο Δωρικό κράτος της Σπάρτης. Επειδή όμως βρίσκεται σε εχθρικό περιβάλλον, με μόνους συμμάχους τους Αιτωλούς της Ηλείας, για τον λόγο αυτό θα εξελιχθεί συντομα σε καθαρά στρατιωτικό κράτος.
Υστερα για να απαλλαγούν από τις πόλεις που τους απειλούσαν άμεσα υπέταξαν πρώτα τις Αμύκλες, μια από τις αρχαιότερες Λακωνικές πόλεις των Αχαιών και επί βασιλείας Λαβώτα την Σελλασία. Πολύ αργότερα επί βασιλείας Αρχέλαου και Χαρίλαου (850 π.Χ.) για να εξασφαλίσουν τα νώτα τους στις μετέπειτα επιχειρήσεις προς νότο, αλλά κυρίως τον έλεγχο της μοναδικής από ξηράς εισόδου στην Λακωνική γη, στράφηκαν βόρεια και κατέλαβαν το βορειότερο τμήμα της κοιλάδας του Ευρώτα που συνορεύει με την Αρκαδία, την Πελλάνα και την Αίγυν. Φαίνεται όμως ότι η πόλις Αίγυς δεν ανέχθηκε την κηδεμονία της Σπάρτης και γιαυτό όπως και πρώτα συνέχισε να διατηρεί φιλικές σχέσεις με τις γειτονικές Αρκαδικές πόλεις. Οι Σπαρτιάτες υποπτευόμενοι ότι συνομωτούσαν σε βάρος τους κατέστρεψαν και εξαφάνισαν την πόλιν. ¨Αγησιλάου παις εγένετο Αρχέλαος, επί τούτου Λακεδαιμόνιοι κρατήσαντες πόλιν των περιοικίδων ηνδραποδίσαντο Αίγυν υποπτεύσαντες ως Αιγύται φρονούσι των Αρκάδων. Χαρίλαος δε ο της ετέρας οικίας βασιλεύς συνεξείλε μεν και Αρχελάω την Αίγυν¨ (Παυς. Λακ.) Ο δεύτερος όμως βασιλιάς της Σπάρτης (Αχαιός στην καταγωγή) επειδή δεν επιθυμούσε τον εξανδραποδισμό της πόλης, διεφώνησε με τον Αρχέλαο και πολλούς από αυτούς θα μεταφέρει στην Σπάρτη και θα τους εγκαταστήσει στο κέντρο της πόλης. Αργότερα η φυλή αυτή των Αιγιδών θα παίζει σπουδαίο ρόλο κυρίως κοινωνικούς αγώνες που συγκλόνησαν την Σπάρτη.

Μετά τα γεγονότα αυτά η Αίγυς θα πάψει να υπάρχει και η περιοχή θα αποκαλείται πλέον από τους ιστορικούς Αιγύτιδα χώρα, στη θέση της οποίας θα κτιστεί αργότερα η πόλις Κάρυστος που εφημίζετο για τον εξαίρετον οίνον. ¨Κάρυστος εν Λακωνική της Αίγυος προς Αρκαδίαν, αφ’ ού Καρύστειον οίνον Αλκμάν είρηκε…Αλκμάν δε που άπυρον οίνον και άνθεσιν όσδοντα φησίν γαρ οίνον δ’ Οινουντιάνδην, ή Δένθιν ή Καρύστιον ή Σταθμίτην¨ (Αθήναιος).

Δ. ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΙΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΑ

Μετά την καταστροφή και τοω αφανισμό της Αιγύτιδας πόλις η αρχαία Πελλάνα από την περίοδο αυτή και μέχρι την κατάρευση του Σπαρτιατικού κραάτους, θα αποτελέσει ο κυριώτερος ζωτικός χώρος για την επιβίωση των Σπαρτιατών, αλλά και θα χρησιμοποιηθεί ως ορμητήριο και οχυρό εναντίον άλλων εχθρικών πόλεων (Αρκαδίας – Μεσσηνιάς – Άργους κ.λ.π)

Ετσι εδραιώθηκε το περίφημο στρατιωτικό κράτος της Σπάρτης (800 π.Χ) και με την εμφάνιση των νόμων του Λυκούργου διοικείται από τους πέντε εφόρους οι οποίοι ελέγχουν και ζητούν ευθύνες από τους δύο βασιλείς που ανήκουν κληρονομικά στις οικογένειες των Αγιαδών και Ευρυπωντιδών. Μετά την κατάκτηση της βόρειας Λακεδαίμονας από τους Σπαρτιάτες, ένα μέρος των κατοίκων της περιοχής αυτής, κυρίως οι ντόπιοι που είχαν αντιδράσει στην εισβολή των Δωριέων στη Λακωνική γη, μετατράπηκαν σε είλωτες. Τους αφαιρέθηκε η ιδιοκτησία της γης, ενώ τώρα καλλιεργούν γαι λογαριασμό των κατακτητών. Οι υπόλοιποι που η πλειοψηφία τους είναι Δωριείς ονομάζονται τώρα περίοικοι και αωτίθετα με τους είλωτες, έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα και φιλικές σκέσεις με τους Σπαρτιάτες.

Συνεχίζοντας τα επεκτατικά τους σχέδια και αφού πρώτα κυριάρχησαν σε ολόκρηση την κοιλάδα του Ευρώτα, στράφηκαν πρός την Μεσσηνία. Ετσι άρχισε ο πρώτος Μεσσηνιακός πόλεμος που κράτησε (20) είκοσι χρόνια (735 – 715 π.Χ). Στην περίοδο αυτή η αρχαία Πελλάνα χρησιμοποιήθηκε ως ορμητήριο εναντίον Μεσσηνιακών πόλεων με αποτέλεσμα η κατάκτηση της Μεσσηνιακής γης να προσθέσει μεγαλύτερο αριθμό ειλώτων. Ο δεύτερος (700 π.Χ) και ο τρίτος (464 π.Χ). Μεσσηνιακής πόλεμος που πήραν μέρος και πόλεις της Βόρειας Λακεδαίμονας (Πελλάνας – Βολεμίνας) εναντίον των Σπαρτιατών; ¨οι δε είλωτες παωδημεί των Λακεδαιμονίων αφεστώτες συνεμάχουν τοις Μεσσηνίοις και πότε μεν είκων πότε δε ενικώντο¨ (Διοδ.) ήταν αιτία της έντονης καταπίεσης στους είλωτες των περιοχών αυτών πού εξηγέρθηκαν χωρίς όμως αποτέλεσμα (Θουκ. Ι 101/03, Παυσ. ΙV 24).

Αφορμή μάλιστα του τρίτου Μεσσηνιακού πολέμου έδωσε ο μεγάλος σεισμός (464 π.Χ.) που ισοπέδωσε την Σπάρτη. Ο Πλούταρχος τον χαρακτηρίζει σαν τον πιό μεγάλο σεισμό που έγινε στην περιοχή με αφοπμή να ξεσηκωθούν οι είλωτες. Ενώ ο Παυσανίας οργή του Ποσειδώνα για την δολοφονία, λίγο πριν το σεισμό, Λακεδαιμονίων για αμαρτήματα που διέππαξαν ¨Μερικοί Λακεδαιμόνιον που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο για κάποιο έγκλημα, κατέφυγαν σαν ικέτες στο Ταίναρο (πρόκειται προφανώς για είλωτες που ετοίμαζαν εξέγερση), οι έφοροι όμως με την βία από τον βωμό τους σκότωσαν¨.

Οι εξεγέρσεις των ειλώτων σε συνδυασμό με τις επιθέσεις Αρκάδων και Αργείων, δημιουργούσαν άμεσο κίνδυνο εξασθένησης της Στρατιωτικής δύναμης των Σπαρτιατών. Για τον λόγο αύτο φρόντισαν και καλλιέργησαν τον φόβο των ειλώτων, καθιέρωσαν τις λεγόμενες κρυπτείες, δολοφονία των πιο σημαντικών ειλώτων που θα μπορούσαν να ξεσηκώσουν τον λαό εναντίον τους. Ο Θουκιδίδης λέει ότι οι Σπαρτιάτες ζούσαν με τον φόρο εξέγερσης των ειλώτων. Ετσι σηναντικά στελέχη της κοινωνίας των ειλώτων της βόρειας λακεδαίμονας δολοφονήθηκαν με αποτέλεσια ολόκληρη η περιοχή να περάσει στην παρακμή και οπισθοδρόμηση στους κλασσικούς χρόνους.

Ε. ΟΧΥΡΟ ΚΑΙ ΟΡΜΗΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΛΛΑΝΑ

Μετά την οδυνηρή ήτα των Λακεδαιμονίων στη μάχη τψν Λεύκτρων (317 π.Χ.) από τον εξαίρετο Θηβαίο στρατηγό Επανεινώνδα, το γόητρο και η κηδεμονία των Σπαρτιατών οτις άλλες Πελοποννησιακές πόλεις άρχισε να κλονίζεται. Από την περίοδο αυτή και στα γεγονότα που ακολούθησαν μετά την μάχη της Μαντινείας (362 π.Χ.) η αρχαία Πελλάνα οχυρό και ορμητήριο των Σπαρτιατών, όπως αναφέρουν οι ιστορικοί της εποχής: ¨ως ήσθετο εξεστρατευμένον τον Αγησίλαον και όντα ήδη εν τη Πελλήνη¨ (Ξενοφών). ¨Από την κατά Πελλήνη χαράδραν¨ (Πλούταρχος) ¨Λακωνικόν χωρίον τα Πέλλανα προς την Μεγαλοπολίτιν νεύον¨ (Στράβων).

Στα κρίσιμα παραπάνω γεγονότα και μέχρι την κατάρευση του Σπαρτιατικού κράτους η αρχαία Πελλάνα δέχτηκε την μεγαλύτερη πίεση και την καταστρεπτική μανία των εισβολέων. Αιματηρές συγκρούσεις στην περιοχή μεταξύ Αρκάδων και Λακεδαιμονίων. ¨Αρκάδες Λυκομήδην στρατηγόν προχειρισάμενοι και παραδόντες αυτώ τους επιλέκτους ονμαζομένους όντας πεντακισχιλίους εστράτευσαν επί Πελλήνη της Λακωνικής και την πόλιν βία χειροσάμενοι τους μεν εγκαταλειφθέντας φρουρούς των Λακεδαιμονίων απέκτειναν όντας πλείους των τριακοσίων, την δε πόλιν εξανδραποδισάμενοι και την χώραν δηώσαντες επανήλθον εις οικείαν φθάσαντες της παρα των Λακεδαιμονίων βοηθείας¨ (Διόδωρος). Η ολοσχερής καταστροφή της αρχαίας Πελλάνας που πολή παραστατικά περιγράφει ο Διόδωρος έγινε το 368 π.Χ., επειδή την πόλιν (Πελλάνα) χρησιμοποιούσαν οι Σπαρτιάτες σαν ορμητήριο στις επιθέσεις όχι μόνο εναντίον τους αλλά και κατά των άλλων Πελοποννησιακών πόλεων. Ο Στρατηγός Λυκομήδης με 5000 επίλεκτους Αρκάδες και Αργείους, πέρασαν με μυστικότητα από την Αρκαδία στην Βόρεια κοιλάδα του Ευρώτα με σκοπό την καταστροφή της αρχαίας Πελλάνας. Αιφνιδίασαν την φρουρά και τους κατοίκους με τα γνωστά αποτελέσματα. ¨Την πόλιν βια χειροσάμενοι… την δε πόλιν εξανδραποδισάμενοι και την χώραν δηώσαντες¨. Μετά την λεηλασία και καταστροφή της αρχαίας Πελλάνας έφθασε βοήθεια από την Σπάρτη. Κατεδίωξε τους εισβολείς και στα σύνορα Αρκαδίας – Λακωνίας η φονική μάχη που ακολούθησε ήταν αιματηρή με 10.000 Αρκάδες και Αργείους νεκρούς. ¨Επεσαν Αρκάδες υπερ τους μυρίους Λακεδαιμονίων δ΄ουδείς¨ (Διόδωρος).

Πανικοβλήθηκαν οι Αρκάδες μετά την αιματηρή μάχη αυτή με τις φοβερές απώλειες και επειδή φοβήθηκαν ότι τα αντίποινα για την καταστροφή της αρχαίας Πελλάνας θα συνεχιστολούν, ίδρυσαν και οχύρωσαν την Μεγάλη Πόλη. ¨Συρίψαντες εις αυτήν κώμας τεσσαράκοντα των ονομαζομένων Μαιναλίων και Παρασίων Αρκάδων¨ (Διόδωρος). Η ένωση αυτή μικροτέρων Αρκαδικών πόλεων και η ίδυση της Μεγαλόπολης σαν κέντρο των Αρκάδων ήταν ιδέα και έργο του μεγαλφυή στρατηγού Επαμεινώνδα και είχε σκοπό την απομόνωση των Σπαρτιατών στην Λακεδαίμονα και τον περιορισμό της επιροής τους στις άλλες Πελοποννησιακές πόλεις.

Μετά την ίδρυση και οχύρωση της Μεγαλόπολης, η βόρεια Λακεδαίμονα, βρέθηκε στο μέσον δύο αντιμαχομένων παρατάξεων και μεταβλήθη σε ποδίον συγκρούσεων και λεηλασίων με καταστρεπτικά αποτελέσματα για την περιοχή. Επικεφαλής 25 χιλιάδων πεζών, δύο χιλιάδων ιππέων και είκοστι τεσσάρων ελεφάντων ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος το 273 π.Χ. εισβάλλει στην Πελοπόννησο και στρατοπεδεύει στην Μεγαλόπολη Πανικοβλήθηκαν οι Σπαρτιάτες για την παρουσία στο στρατόπεδο του Πύρρου τουΚλεώνυμου ο οποίος διεκδικούσε από τον Αρέα την βασιλεία της Σπάρτης, γι αυτό έστειλαν στην Μεγαλόπολη αντιπροσωπεία για να μάθουν τις προθέσεις του Πύρρου. Εκείνος τους καθησυχάζει και τους λέει ότι σκοπός του είναι να ελευθερώσει την Πελοπόννησο από τον Μακεδόνα Αντίγονο Γονατά και πρόσθεσε ότι επιθυμία του είναι να στείλει τα παιδιά του στη Σπάρτη για να εκπαιδευτούν σύμφωνα με τα Σπαρτιάτικα έθιμα. Και ενώ έλεγε αυτά στην αντιπροσωπία των Σπαρτιατών ο στρατός του ήδη είχε εισβάλλει στην βόρεια Λακεδαίμονα και λεηλατούσε τα πάντα στο πέρασμά του. Η τρομερή για την εποχή πολεμική μηχανή των ελεφάντων του Πύρρου σκόρπισε τον θάνατο και ισοπέδωσε τα πάντα σε ολόκληρη την βόρεια κοιλάδα. Εν τω μεταξύ στη Σπάρτη και ενώ ο Πύρρος λεηλατούσε την βόρεια κοιλάδα του Ευρώτα, οι γυναίκες, οι γέροι και τα παιδιά έσκαβαν τάβρο έξω από την πόλη για να φράξουν την κίνησης των ελεφάντων.

Συγκλονιστικές στιγμές οτις δύο μέρες που κράτησε η μάχη. Οι γυναίκες και οι γέροι φανάτιζαν τους πολεμιστές και τους παρακινούσαν να πολεμούν με θάρρος και δύναμη. ¨Αμα ξημέρωσε και ενώ οι εχθροί άρχισαν αν κινούνται, οι γυναίκες δίνοντας τα όπλα στους νέους και την τάφρο τους έλεγαν να την υπερασπισθούν και να την φυλάξουν γιατί είναι γλυκό πράγμα να νικήσουν μπροστά στα μάτια της πατρίδας τους, αλλά και ένδοξο να πεθάνουν στα χέρια των μητέρων και των γυναικών τους αφού σκοτωθούν αντάξια προς την Σπάρτη¨ (Πλουτ. Πύρρος 27).

Επικεφαλής της άμυνας της Σπάρτης ο γυιός του βασιλιά Αρέα Ακρότατος, τον οποιο είχε ερωτευθεί η γυναίκα του Κλεώνυμου Χελιδονίδα. Οι απόπειρες του Πύρρου για να ανοίξει δίοδο δεν πέτυχαν. Παρά πολλοί όμως και από τις δύο πλευρές έπεσαν στην τάφρο και βρήκαν το θάνατο. Τελικά ο Πύρρος επειδή δεν μπόρεσε να καταλάβει την Σπάρτη, επιστρέφοντας στη Μεγαλόπολη, ξέσρασε με μεγαλύτερη μανία στην καταστροφή και λεηλασία ολόκληρης της βόρειας κοιλάδας του Ευρώτα. Μέτα την επιτυχία αυτή των Σπαρτιατών ο Ακρότατος καταματωμένος γύρισε στην πόλη και το πλήθος τον υποδέχτηκε με ζητωκραυγές φωνάζοντας ¨Αγάπα Ακρότατε και έχε την Χελιδονία¨ (Πλουτ. Πύρρος 28).

ΣΤ. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΧ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΕΛΛΑΝΑΣ ΣΤΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΑΓΗ Δ! ΚΑΙ ΚΛΕΟΜΕΝΗ Γ!

Στα τέλη του 245 π.Χ. η Σπάρτη συγκλονίστηκε από εσωτερικήκρίση. Αιτία της αναταραχής η συγκέντρωση εγγείου ιδιοκτησίας και του πλούτου στα χέρια λίγων προνομιούχων πολιτών, της αριστοκρατίας και της αντίδρασης. Για την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στα χρόωια του ‘Αγη Δ! στη Σπάρτη ο Πλούταρχος χαρακτηριστικά γράφει: ¨Γιατί οι πλούσιοι διώχοντας από τις κληρονομιές αυτούς που είχαν δικαιώματα, μεγάλωναν ασυγκίνητα τις περιουσίες τους. Γρήγορα λοιπόν συκεντρώθηκε ο πλούτος σε λίγους και στην πόλη έπεσε φτώχεια, έτσι που σαν αποτέλεσμα είχε την υποδούλωση του φρονήματος και την παραμέληση των καλών και μαζί τον φθόνο και το μίσος κατά των πλουσίων.

Εμειναν λοιπόν περισσότεροι από εφτακόσιοι Σπαρτιάτες και από αυτούς εκατό είχαν ίσως γη και κλήρο. Ο άλλος όχλος καθόταν στην πόλη άπορος και χωρίς πολιτικά δικαιώματα και χωρίς θέληση και προθυμία αντιστεκόνταν εξωτερικούς πολέμους, ενώ καιροφυλακτούσε πάντοτε να βρει ευκαιρία για μεταβολή και ανατροπή της κατάστασης.¨ Μετά την κατάσταση αυτή έντονο προβαλλόταν το αίτημα των πολιτών για κοινωνικές πεταρρυθμίσεις. Τους 4500 κλήρους τους επιχείρησε να διανείμει στους Σπαρτάτες ο Άγης Δ! και άλλους, 15.000 σε περιοίκους και είλωτες της βόρειας Λακεδαίμονας, προκάλεσε την αντίδραση της ολιγαρχίας, με αποτέλεσμα να αυλληφθεί από τον δεύτερι βασιλία της Σπάρτης Λεωνίδα, ο οποίος τους εκπροσωπούσε και να απαγχονισθεί (241 π.Χ.). Στα μεταρρυθμιστικά του σχέδια για κοινωνικοποίηση υποστηρίχθηκε από τους κατοίκους της αρχαίας Πελλάνας οι οποίοι εξορίστηκαν μετά την εκτέλεση του Αγη Δ! (Πλουτ. Βίος Αγιδ και W.W.CAH VII 1928).

Την ίδια τύχη με τον Αγη Δ! είχαν και η γιαγιά του Αρχιδάμια και η μάνα του Αγησιστράτη οι οποίες στάθηκαν αποφασιστικά στο πλευρό του και υποστήριξαν τα μεταρρυθμιστικά του σχέδια. Αν και ήταν οι πλουσιότερες γυναίκες της Λακωνίας, περιφρόνησαν την πολυτελή και άνετη ζωή και διέθεσαν τις περιουσίες τους για να πετύχει η κοινωνική επανάσταση και να ξαναβρεί η Σπάρτη το παλιό της μεταλείο, βγάζοντας την από το αδιέξοδο που είχε περιέλθει. Συνωμοτικός και οδυνηρός ο θάνατους του Αγη Δ! και των δύο γυναικών που λεπτομερέστατα περιγράφει ο Πλούταρχος. Οι δυνάμεις της αντίδρασης με επικεφαλής τον δεύτερο βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα οργάνωσαν συνωμοσία για την εξόντωση του μεγάλου μεταρρυθμιστή. Ετσι μια νύχτα με την βοήθεια μισθοφόρων από την Τεγέα σκόρπισαν τον τρόμο στην Σπάρτη και επεκράτησαν οριστικά. Γνωρίζοντας ο Αγης Δ! τους σκοπούς τους, κατέφυγε ικέτης στο ιερό της Χαλκιοίκου Αθηνάς. Μετά από λίγες μέρες τον παίρνουν με δόλο από εκεί και τον αδηγούν στο δεσμωτήριο για να τον δικάσουν. Φυσικά στη δίκη που ακολούθησε δεν μετανοεί για τις πράξεις του λέγοντας ότι: ¨έκανε ότι έπρεπε να κάνει κάθε τίμιος Σπαρτιάτης.¨

Μετά την καταδίκη του κανείς δεσμοφύλακας δεν δέχεται να του περάσει την θηλιά στο λαιμό και κάποιος από αυτούς κλαίει για την κακή μοίρα του μεταρρυθμιστή. Ψύχραιμα ο Αγης περνάει μόνος του τη θηλιά στο λαιμό και του λέει: ¨Πάψε άνθρωπέ μου να κλαις, έτσι και παράνομα που πεθαίνω είμαι ανώτερος από τους φονιάδες μου¨. Εν τω μεταξύ η γιαγιά του Αρχιδάμια και η μάνα του Αγησιστράτη έχουν ξεσηκώσει το λαό που σαν μανιασμένη θάλασσα ορμάει να πνίξει τους αρχισυνωμότες και να ελευθερώσει τον Αγη Δ! Μπροστά σ’ αυτόν τον κίνδυνο ο αρχισυνωμότης Λεωνίδας επιτρέπει στην Αρχιδάμια και την Αγησιστράτη να περάσουν στο δεσμωτήριο για να βεβαιωθούν ότι π Αγης Δ! είναι ζωντανός. Οδηγεί πρώτα την Αρχιδάμια και πριν προλάβει να αντικρύσει καλά το φρικιαστικό θέαμα της έχουν και αυτής ήδη περάσει τη θηλειά στο λαιμό και την έχουν απαγχονίσει.

Ερχεται η σειρά της Αγησιστράτης αφού ξεκρέμασε τα δύο πτώματα, φιλώντας τον νεκρό γυιό της Αγη μονολογεί: ¨Παιδί μου η ευγένειάσου, η πραότητά σου και η φιλανθρωπία σου κε κατέστρεψε και σένα και εμάς όλους.¨ Μετά πηγαίνοντας και η ίδια στην κρεμάλα λέει. ¨Μακάρι όλα αυτά να ωφελήσουν τη Σπάρτη.¨ Με το ανατριχιαστικό αυτό φονικό της εκτέλεσης του Αγη Δ! της Αρχιδάμιας και της Αγησιστράτης στραγγαλίστηκε και η μεταρρυθμιστική προσπάθεια στην οποία ενεργό μέρος πήραν και οι κάτοικαι της αρχαίας Πελλάνας, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να εξοριστούν. (W.W.CAH VII 1928).

Από την εκδικητική μανία των αντεπαναστατών συνωμοτών μόνο η γυναίκα του Αγη Δ! είχε γλυτώσει, η κόρη του πλούσιου Γύλι που Αγιάτιδα. Μετά την εκτέλεση του ΄Αγη Δ! και των δύο γυναικών ο Λεωνίδας έμεινε κύριος της κατάστασης και ο εκπρόσωπος της πιο αντιδραστικής μερίδας δηλ. των εκατό οικογενειών που κρατούσαν στα χέρια τους ολόκληρη την οικονομική ζωή της Λακωνίας. Για να γεφυρώσει το χάσμα που δημιουργήθηκε μεταξύ της Αριστοκρατίας του πλούτου και των Σπαρτιατών ο Λεωνίδας εξανάγκασε την χήρα του ‘Αγη Δ! να παντρευτεί τον μικρότερο σε ηλικία από την Αγιάτιδα γυιό του Κλεομένη Γ. Πεθαίνοντας ο Λεωνίδας το 235 π.Χ. τη θέση του στο βασιλικό αξίωμα πήρε ο γυιός του Κλεομένης Γ. Με δάσκαλο τον προοδευτικό φιλόσοφο Σφαίρο ο νέος βασιλιάς κατατοπίστηκε γις τις μεταρρυθμιστικές ιδέες του δολοφονημένου βασιλιά ΄Αγη Δ!, πίστεψε στις αρχές αυτές και αποφάσισε να τις εφαρμόσει.

Σκοπός της κοινωνικής επανάστασης του Κλεομένη Γ!, όπως την μεριγράφει ο Πλούταρχος, ήταν να δημιουργήσει μια κοινωνία ίσων πολιτών, επειδή πίστευε ότι όλοι οι πολίτες είναι ελεύθεροι και ίσοι και έχουν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα. Για να πετύχει τους στόχους του πρώτο μέτρο που έπρεπε να πάρει ήταν η ανατροπή του καθεστώτος των εφόρων δηλαδή η κατάληψη της εξουσίας. Αφού πρώτα εξασφάλισε την υποστήριξη των περιοίκων και των ειλώτων της βόρειας Λακεδαίμονας, μετά συνέλαβε και σκότωσε τους εφόρους (227 π.Χ.) και εξόρισε τους μεγαλογαιοκτήμονες που αντιδρούσαν στα μεταρρυθμιστικά του σχέδια. Ο πληθυσμός της βόρειας Λακεδαίμονας που η πλειοψηφία τους είναι είλωτες συμμετείχαν ενεργά στην προσπάθεια αυτή του Κλεομένη Γ! γιατί θα αποκτούσαν ιδιοκτησία και ίσα πολιτικά δικαιώματα τα οποία είχαν από την εποχή της ίδρυσης του Σπαρτιατικούν κράτους από τους Δωριείς. (G. DESANCTIS, QUESTION, POLITICHE E RIFORME SOCIALI, SCFITTI 1966).

Η επιτυχία της κοινωνικής επανάστασης του Κλεομένη Γ’ ανησυχεί τις Πελοποννησιακές πόλεις. Τα καταπειζόμενα κοινωνικά στρώματα ενθαρύνονται και κινούνται και αυτοί για ανατροπή της αριστοκρατικής Αχαϊκής Συμπολιτείας (‘Αργος – Αίγιο – Μεγαλόπολης κ.λ.π.). Από την περίοδο αυτή η βόρεια Λακεδαίμονα και ειδικότερα η Βελεμίνα και η Πελλάνα βρέθηκαν στο κέντρο δύο αντιμαχομένων παρατάξεων. Από την μια μεριά η Αχαϊκή Συμπολιτεία, δηλ. η ένωση των περισσοτέρων Πελοποννησιακών πόλεων, που εκπροσωπούσε την αριστοκρατία και τον πλούτο με επικεφαλής τον ‘Αρατο και από την άλλη ο ιδεολόγος και επαναστάτης Κλεομένης Γ΄ο οποίος πίστευε οτι όλοι οι πολίτες πρέπει να έχουν ισα πολιτικά δικαιώματα και κλήρους.

Αφού εδραιώθηκε στην εξουσία ο Κλεομένης Γ’ κάνει τώρα επίδειξη της νέας στρατιωτικής του δύναμης στη Πελοπόννησο. Με τον ανανεωμένο στρατό του πέρασε στην βόρεια Λακεδαίμονα και έφθασε μέχρι τη Μεγαλόπολη χωρίς όμως να την καταλάβει. Ολόκληρη η περιοχή στα σύνορα Αρκαδίας μέχρι το σημερινό Λεοντάρι ελέγχεται τώρα από τον Κλεομένη τον Γ! Αφαιρεί την εξουσία των πόλεων της περιοχής (Βελεμίνας – Πελλάνας κ.λ.π.) από τους ολογαρχικούς και την δίνει στα λαϊκά στρώματα, δείχνοντας έτσι το νόημα και το περιεχόμενο της δικής του κοινωνικής επανάστασης στη Σπάστη. Ο εκπρόσωπος της αριστοκρατίας και αρχηγός της Αχαϊκής συμπολιετείας ‘Αρατος αν και έβλεπε ότι απειλούνταν τα συμφέροντα της τάξης του δεν αντέδρασε. Φοβούμενος τις προηγούμενες ταπεινωτικές ήττες που είχε δεχτεί από τον Κλεομένη Γ΄ κυρίως στη μάχη των Λεύκτρων της Μεγαλόπολης (Λαοδίκειας) δεν αντέδρασε στις προκλήσεις αυτές επειδή γνώριζε ο νέος στρατός του Κλεομένη Γ’ ήταν πολύ καλλίτερος από τον προηγούμενο. Στην οργάνωση τώρα του Σπαρτιατικού στρατού συμμετείχαν όλες οι τάξεις της κοινωνίας της Σπάρτης.

Ο Πλούταρχος γράφει για τις αρετές του νέου στρατού του Κλεομένη Γ’ ¨Σ αντίθεση από όλους τους άλλους βασιλικούς και Ελληνικούς στρατούς, μόνο τον Σπαρτιατικό δεν τον ακολουθούσαν γελωτοποιοί, θαυματοποιοί, χορεύτριες και τραγουδίστριες. Ηταν καθαρός από ακολασίες και βωμολογίες ή πανηγύρια αυτού του είδους.¨ Τώρα ηδονή και ιδανικό του νέου πολεμιστή Σπαρτιάτη είναι το πάθος του για τη μάχη και τη νίκη. Σε όλες τις συγκρούσεις Κλεομένη – ΄Αρατου (Λαοδίκειας – Μεγαλόπολης – Μαντινείας κ.λ.π.) ο τελευταίος υπέστη βαρειές και ταπεινωτικές ήττες. Από την εποχή αυτή των αναμετρήσεων και μέχρι σήμερα, ο δειλός αυτός που τρέμεται σε φυλή, χαρακτηρίζεται από τους κατοίκους της βόρειας Λακεδαίμονας με τη γράση; ¨΄Αρατος έγινε.¨

Επαναστατικό κλίμα σε ολόκληρη την Πελοπόννησο δημιούργησαν οι νίκες του Κλεομένη Γ’ εναντίον του ΄Αρατου. Οι καταπιεζόμενες λαικές μάζες από την Αριστοκρατία της Αχαϊκής Συμπολιτείας, τώρα αισιοδοξούν και ελπίζουν στην απελευθέρωσή τους από τον Κλεομένη Γ. ολοκλυρωτικές νίκες του Κλεομένη Γ’ στα τελευταία στηρίγματα του ΄Αρατου στις Αχαϊκές πόλεις. Στους εξέχοντες Αχαϊούς αιχμαλώτους εξηγεί τα σχέδια του και οι περισσότεροι από αυτούς πείθονται και δέχονται να μεταβούν στο Αίγιο για να πείσουν και τη Συνέλευση της Αχαϊκής Συμπολιτείας να δεχθεί τους όρους του Κλεομένη Γ. Και ενώ η συνέλευση είχε σχεδόν αποδεχτεί τις προτάσεις του Κλεομένη Γ’ ο Άρατος για να αποτρέψει μια τέτοια απόφαση αγωνίζεται απελπισμένα και κατορθώνει να ψηφιστεί απόφαση που έλεγε ότι η Συνέλευση δέχεται κατ’ αρχήν τις προτάσεις του Κλεομένη Γ’ αλλά την οριστική απόφαση θα την πάρουν στην Δέρνη μετά από ένα χρόνο στην φθινοπωρινή συνέλευση των Αχαιών που γινόταν προς της Δήμητρας. Μετά την απόφαση αυτή ο πόλεμος σταμάτησε και ο Κλεομένης επέστρεψε στην Λακεδαίμονα για να προετοιμαστεί για την επόμενη συνάντηση της Λέρνης.

Ο πανούργος όμωσ ΄Αρατος κέραδισε χρόνο με την αναβολή της απόφασης και κινείτι τώρα παρασκηνιακά. ΄Ερχεται στην Μεγαλόπολη και πείθει τους Μεγαλοπολίτες να ζητήσουν την βόηθεια του Μακεδόνα Αντίγονου Δώσώνα. Ο Μεγαλοπολίτης ιστορικός Πολύβιος γράφει για της παρασκηγιακές κινήσεις του ‘Αρατου. ¨Μυστικά λοιπόν (ο ‘Αρατος) συνενοήθηκε με τους Μεγαλοπολίτες Νικοφάνη και Κερκιδάν που ήταν πατρικοί φίλοι και ικανοί άνθρωποι για τέτοια και μέσω αυτών έβαλε στους Μεγαλοπολίτες τη σκέψη να στείλουν πρεσβεία στους Αχαιούς και να τους πουν να καλέσουν σε βοήθεια τον Αντίγονο.¨ Εν τω μετξύ ο ΄Αρατος προσπαθούσε να πείσει ορισμένους εκπροσώπους των Αχαϊκών πόλεων ότι δεν πρέπει να δεχτούν τις προτάσεις του Κλεομένη Γ’ επειδή έχει σκοπό να καταστρέψει τον ¨ωραίο κόσμο του πλούτου¨ και θα μας αναγκάσει όλους να τρώμε κριθαρένιο ψωμί όπως και οι Σπαρτιάτες.

Παράλληλα έστειλε τον Νικοφάνη και Κερκιδά μυστικά και χωρίς την έγκριση της Αχαϊκής Συμπολιτείας και ζητούσε την βοήθεια του Μακεδόνα Αντίγονου Δώσανα λέγοντάς του ότι αν επικρατήσει στην Πελοπόνησο ο Κλεομένης Γ! θα κηρύξει και σε αυτόν τον πόλεμο. Πριν την συνέλευση της Λέρνης διέδιδε συνωμοτικά ο ΄Αρταος ότι ο Κλεομένης Γ’ θα σκοτώσει όλους τους αντιπροσώπους της Αχαϊκής Συμπολιτείας όπως έκανε και με τους Εφόρους της Σπάρτης. Οταν έμαθε για τις διαδόσεις αυτές ο Κλεομένης οργίστηκε και επιτέθηκε με βιαιότητα εναντίον του. ¨Ο Κλεομένης λέγοντας ότι αυτά είναι βρισείς και χλευασμός εναντίον του γύρισε πίσω (Λακεδαίμονα) αφού έγραψε επιστολή στους Αχαιούς με πολλά παράπονα και συκοφαντίες κατά του ΄Αρατου. Και κείνος (΄Αρατος) έγραψε επιστολή κατάτου Κλεομένη και έτσι αντάλαξαν βρισιές και κατηγορίες μεταξύ τους, φτάνοντας ακόμα και μέχρι τις γυναίκες τους και τους γάμους τους.¨(Πλουτ. ΄Αρατος σ. 39).

Ετσι ο Άρατος με τα σατανικά του σχέδια κέρδισε το παιχνίδι του και ματαίωσε την απόφαση της Συνέλευσης. Για την κατάσταση που είχε δημουργηθεί μετά την ματαίωση της απόφασης ο Πολύβιος γράφει ¨Τότε έγινε και μια κίνηση μεταξύ των Αχαιών για την σύνοδο στη Λέρνη, και οι πόλεις ετοιμάζονταν να αποστατήσουν, γιατί οι λαοί περίμεναν διανμή της γης και κατάργηση των χρεών και οι επίσημοι πολλών πόλεων είχαν βαρεθεί τον ΄Αρατο και μερικοί μάλιστα οργίζονταν εναντίον του επειδή έφερνε τους Μακεδόνες στην Πελοπόννησο¨ (Κλεομ. Παρ.17)

Τους ταπεινωτικούς όρους που έθεσε ο Αντίγους για να έρθει στην Πελοπόννησο δέχτηκε α ΄Αρατος. Προέβλεπαν την ολοκληρωτική υποταγή της Αχαϊκής Συμπολιτείας στους Μακεδόνες. Μεταξύ των όρων της συμφωνίας είναι. Να αναγνωριστεί ο Αντίγους ως το ανώτατο στρατωτικό και πολιτικό πρόσωπο, οι αποφάσεις του οποίου θα πρέπει να εκτελούνται από τις Αχαϊκές πόλεις χωρίς αντίρηση. Να καθιερωθούν σε όλες τις Αχαϊκές πόλεις ιερατείτα και να γίνονται σε αυτά θυσίες και τελετές για τον νέο θεό Αντίγονο Δώσωνα. Ετσι τώρα ο Κλεομένης βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο στρατόπεδα, του ΄Αρατου και του Αντίγονου. Η μάχη που ακολούθησε στο ΄Αργος (224 π.Χ.) νικιέται ο Κλεομένης και αναγκάζεται να υποχωρήσει στην Λακεδαίμονα.

Οταν ο Αντίγονος έφθασε στην Μεγαλόπολημ αποφασιστικές και τρομερές συγκρούσεις στα σύνορα Αρκαδίας – Λακωνίας. Οι Μεγαλοπολίτες με τον στρατό του Αντίγονου ανακαταλαμβάνουν τις περιοχές (Βελεμίνα – Αιγύτιδα) που είχαν προσαρτήσει από τον 80 π.Χ. αιώνα οι Σπαρτιάτες. Για άλλη μια φορά ακόμη η βόρεια Λακεδαίμονα πεδίο συγκρούσεων και αναταραχής με αποτέλεσμα να μεταβληθεί σε απέραντο νεκροταφείο. Από την περίοδο αυτή και μέχρι την μάχη της Σελλασίας η σύγκρουση δύο κόσμων στην περιοχή. Η κυριαρχία της αριστοκρατίας και του πλούτον αν νικήσει ο Αντίγονος Δώσωνας και της κοινωνικής επανάστασης που άρχησε από τους είλωτες και εκπροσωπεί τώρα ο βασιλιάς της Σπάρτης Κλεομένης Γ’.

Οταν θα φύγει ο Αντίγονος από την Μεγαλόπολη για το Αίγιο ο Κλεομένης αφού συγκέντρωσε πληροφορίες για τη ζωή της πόλης και τις συνήθειες της φρουράς, αναθέτει στον Παντέα την πιο επικίνδυνη αποστολή, την κατάλαψη της Μεγαλόπολης. Με ταχύτητα ξεκινάει νύκτα και με λίγους άνδρες από την Πελλάνα, φθάνει στην Μεγαλόπολη, εξουδετερώνει ένα τμήμα της φρουράς και μπαίνει στην πόλη. Ακολούθησε σύγχυση και πανικός στους κατοίκους γιατί κανένας δεν ήξερε τι συνέβαινε. Πίσω από τον Παντέα ακολουθούσε ο Κλεομένης μπήκε και αυτός στην πόλη και την έθεσε υπό τον έλεγχό του. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος του Λυσανδρίδα, εξέχοντα πολιτικού προσώπου, με τον Κλεομένη που περιγράφει ο Πλούταρχος. ¨

Βασιλιά των Λακεδαιμονίων μπορείς να αποκτήσεις πιο μεγάλη δόξα απ’ ότι κατόρθωσες μέχρι σήμερα κάνοντας ένα έργο πιο ωραίο και πιό βασιλικό¨ και του απάντησε ο Κλεομένης. ¨Τι λες Λυσανδρίδα., μηήπως μου ζητάς να σας ξαναδώσω την πόλη;¨ και ο Λυσανδρίδας ¨Αυτό ακριβώς λέω και σε συμβουλεύω να μην καταστρέψεις μια τέτοια πόλη, αλλά να την γεμίσεις με φίλους πιστούς και σταθερούς, δίνοντας πίσω στους Μεγαλοπολίτες την πατρίδα τους και σώζοντας τόσο λαό.¨ Ο Κλεομένης δέχτηκε τις προτάσεις τουΛυσανδρίδα λέγοντάς του; ¨Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς τέτοια πράγματα, αλλά ας επικρατήσει εκείνο που είναι για μας περισσότερα ένδοξο παρά ωφέλιμο.¨

Εν τω μεταξύ ο Αντίγονος στο Αίγια ανασυντάσσει το στρατό του και δίνει αποφασιστικές μάχες στην Τεγέα, Ορχομενό και Μαντίνεια. Σύντομα οι πόλεις αυτές θα περιέλθουν στν κατοχή του (233 π.Χ.). Η τελική όμως και αποφασιστικλή σύγρουση των δύο αντιπάλων θα γίνει το 222 π.Χ. στην Σελλασία. Την επιλογή του χώρου της αναμέτρησης κάνει ο Κλεομένης, επειδή γνώριζε ότι ο μέρος αυτό είναι φυσικό οχυρό και κατάλληλο για άμυνα. Σύμφωνα με τον Πολύβιο, ο Κλεομένης οχύρωσε τους δύο λόφους Εύαν και ‘Ολυμπο οι οποίοι δεσπόζουν τησν είσοδο της Σελλασίας. Ο αδελφός του Κλεομένη Ευκλείδας με τους περιοίκους και είλωτες της βόρειας Λακεδαίμονας οχυρώνεται στον Εύαν και ο Κλεομένης με τους Σπαρτιάτες στον ‘Ολυμπο. Για την προετοιμασία του Κλεομένη ο Πολύβιος γράφει: ¨Ο δε Κλεομένης προσδοκών την έφοδον τας με άλλας τας εις την χώραν εισφολάς ησφαλίσατο φυλακαίς καιτάφροις και δένδρων επικοπαίς.

Αυτός δε κατά την Σελλασίαν καλουμένην μετά της δυνάμεως εστρατοπέδευσε της πάσης υπαρχούσης αυτών στρατιάς εις δύο μυριάδας.¨ Οταν έφθασε ο Αντίγονος στην Σελλασία αμέσως διαπίστωσε όχι μόνο την φυσική οχυρότητα της τοποθεσίας, αλλά και την θαυμάσια παράταξη του Κλεομένη. ¨Δεν είχε παραλείψει κανένα μέτρο τόσο για επίθεση όσο και για άμυνα. Ολος ο στρατός μπορούσε να λαμβάνει μέρος σε κάθε κίνηση, έτσι που εισβολή από εκείνο το μέρος ήταν δύσκολη. Γιαυτό και δεν τόλμησε (ο Αντίγονος) να κάνει έξοδο.¨ (Πολύβιος). Αντιμέτωποι από την μια μεριά Μακεδόνες, θεσσαλοί, Βοιωτοί, Ακαρνάνες, Ηπειρώτες, Αχαιοί και Μεγαλοπολίτες με τριάντα χιλιάδες (30.000) στρατό και με εμικεφαλής τον Αντίγονο Δώσωνα και από την άλλη ο Κλεομένης με είκοσι χιλιάδες (20.000) Λακεδαιμόνιους.

Οι αντίπαλοι παρέμειναν αρκετές μέρες στις θέσεις τους με μερικές μόνο αψιμαχίες που σκοπό είχαν να βρουν το αδύνατο σημείο του αντιπάλου πριν κάνουν την κατά μέτωπο επίθεση. Κατά την διάρκεια των πολυήμερων αψιμαχιών ο Αντίγονος μυστικά προώθησε ένα τμήμα του (ίλυριούς) μέσα στη βαθειά χαράδρα του χείμαρου Γοργύλου που χύνεται στον Οινούνα ποταμό. Η κίνηση αυτή του Αντίγονου κατά τον Πλούταρχο (Κλεομένης 28) αφείλεται σε προδοσία του Σπαρτιάτη Δαμοτέλη, ο οποίος ήταν υπεύθυνας για τις κινήεις του εχθρού. Ο Δαμοτέλης είχε σε επαφή με τον εχθρό και πληρώθηκε για να καλύψει την κίνηση αυτή του Αντίγονου που ήταν και η βάση της νίκης του. Ο αδελφός του Κλεομένη Ευκλείδας μάχεται απεγνωσμένα και σκοτώνεται, ενώ το τμήμα της Μακεδονικής φάλαγγας που είχε εισχωρήσει στον χείμαρο Γοργύλο δημιοργεί ρήγμα τις γραμμές του Κλεπμένη Γ΄ και τον αποπονώνει στον λόφο ΄Ολυμπο.

Η μάχη κράτησε μέχρι το βράδυ και από τους είκοσι χιλιάδες που είχε παρατάξει ο Κλεομένης μόνο μερικές εκατοντάδες γλύτωσαν. Ο Πλούταρχος λέει ότι σκοτώθηκαν και έξι χίλιάδες (6.000) είλωτες και περίοικοι της βορείας Λακεδαίμονας, οι οποίοι με την κοινωνική επανάσταση του Κλεομένη Γ΄είχαν αποκτήσει ίσα πολιτικά δικαιώματα με τους Σπαρτιάτες. Ο Αντίγονους μπήκε σαν νικητής στη Σπάρτη της οποίας το έδαφος πατήθηκε για πρώτη φορά στην μακραίωνη ιστορία της από κατακτητή, ενώ ο Κλεομένης Γ’ με λίγους άνδρες θα φύγει στην Αίγυπτο. Η σύγκρουση των δύο κόσμων ολοκληρώθηκε με την μάχη της Σελλασίας (222 π.Χ.) και με την οδυνηρή ήττα των Σπαρτιατών ήρθε και ο τέλος του κλασσικού κόσμου και της κοινωνικής επανάστασης του Κλεομένη Γ΄.

Ο επαναστάσης ιδεολόγος και οραματιστής Κλεομένης Γ’ με επικεφαλής τους περιοίκους και είλωτες αγωνίστηκε για μια κοινωνία δίακη με ελεύθερους πολίτες, χωρίς διακρίσεις, με ίσα πολιτικά δικαιώματα και για να βγάλει απο την κρίση και το αδιέξοδο που είχε περιέλθει στο τέλος των κλασσικών χρόνων, όχι μόνο η Σπάρτη αλλά και ολόκληρη η Πελοπόννισος. Ομως ο εκιπρόσωπος της αριστοκρατίας και του πλούτου ‘Αρατος, με την βοήθεια του Μακεδόνα Αντίγονου Δώσωνα, οτη μάχη της Σελλασίας θα σταματήσει την προσπάθεια αυτή του Κλεομένη και θα γίνει αιτία νέων περιπετειών για την Ελλάδα στα επόμενα χρόνια με την εισβολή τώρα ξένων κατακτητών.

Η αρχαία Πελλάνα και γενικότερα η βόρεια Λακεδαίμονα απο την εποχή της Δωρικής εισβολής στην Λακωνική και μέχρι την κατάρευση του Σπαρτιατικού κράτους, στη διάρκεια περίπου μιας χιλιετηρίδας (1200 – 222π.Χ.), βρίσκεται σε μιακρά περίοδο αναταραχής και περιπετειών, με αποτέλεσμα η περιοχή να γνωρίσει την παρακμή και την οπισθοδρόμηση. Οχυρό και ορμητήριο των Σπαρτιατών η αρχαία Πελλάνα με σκληρές συγκρούσεις στην περιοχή. Για το λόγο αυτό η Σπάρτη παρέμεινε η μόνη ανωχείρωτη πόλις στους κλασσικούς χρόνους. Τέλος αποφασιστικός και ιστορικός ο ρόλος της βόρειας Λακαιδαίμονας στην εδραίωση και διατήρηση της μακραίωνης ιστορίας και της ακμής του Σπαρτιατικού κράτους (800 – 222 π.Χ.).

Αντίθετα στην περίοδο της Μυκηναϊκής εποχής (1600 – 1200π.Χ.) η αρχαία Πελλάνα γνώρισε την μεγάλη άνθιση του του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Οι μεγαλοπρεπείς λαξευτοί βασιλικοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα δείχνουν την περίοδο ακμής της αρχαίας Πελλάνας στους Μυκηναϊκούς χρόνους. Η συστηματική όμως ανασκαφική έρευνα που ίσως γίνει κάποτε στην περιοχή θα δείξει ότι η κοιτίδα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού είναι η βόρεια Λακεδαίμονα. Εδώ στην περιοχή της αρχαίας Πελλάνας γεννιούνται Θεοί, ημίθεοι και ήρωες στους προϊστορικούς χρόνους που θα παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας αργότερα στους κλασσικούς χρόνους.

Η μορφολογία του εδάφους της βόρειας Λακεδαίμονας σε συνδυασμό με τα μεγάλα δάση τις πολλές πηγές και την πλούσια βλάστηση, αποτελούσε η περιοχή ιδανικό τόπο εγκατάστασης και συντήρησης (κυνήγι – κτηνο – τροφία) των πρώτων κατοίκων της Λακωνικής. Για τους παραπάνω λόγους δεν υπάρχει αμφιβολίαοτι ο βασιλικός οίκος των Λέλεγων έχει σαν αφετηρία την βόρεια Λακεδαίμονα. Αργότερα με την αλλαγή του τρόπου ζωής, δηλαδή όταν άρχισαν να καλλιεργούν τη γη εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Σπάρτης όπου και τροποποίσαν την Ελληνική μυθολόγια και την συνέδεσαν με τις νέες πόλεις που δημιούργησαν.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

Στην μακρά περίοδο δυο και πλέον χιλιετιών η αρχαία Πελλάνα κτισμένη στο βορειότερο και στενότερο τμήνα της κοιλάδας του Ευρώτα, έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στη μεγάλη άνθιση του Μυκηναϊκού πολιτισμού (1600 – 1200 π.Χ.) αλλά και στη δημιουργία αργότερα (800 π.Χ.) της Λωρικής Σπάρτης χρησιμοποιήθηκε απο τους Σπαρτιάτες ως προπύργιο και ορμητήριο εναντίον άλλων Πελοποννησιακών πόλεων. Τα σπάνια αρχιτεκτονικά οικοδομήματα δύο χιλιετιών, ναοί, ακροπόλες, μνημεία κ.λ.π. σε όλη την μεγαλοπρέπειά τους μέχρι την κατάρευση του Σπαρτιατικού κράτους.

Τα μεγαλουργήματα αυτά της Μυκηναϊκής και κλασσικής εποχής, δέχτηκαν τις πρώτες καταστροφές με την εισβολή στη Λακωνική των Αρκάδων, Αργείων, Πύρρου, Αντίγονου Δώσωνα κ.λ.π. Την ολοκληρωτική όμως καταστροφή υπέστησαν με τις επιδρομές ξένων κατακτητών κυρίως των Γότθων (395 – 396 π.Χ.) Οι Γερμανικές αυτές φυλές ισοπέδωσαν τα πάντα στο πέρασμά τους, λεηλατούσαν και καέστρεψαν να υπέροχα αυτά μνημεία της αρχαιότητας. ¨και πρώτη αλίσκεται η Κόρινθος έπειτα το ΄Αργος και πάντα τα μεταξύ αυτού και της Λακεδαίμονος χωρία και τελευταίου και αυτή η Σπάτη γίνεται λεία προχείρος των βαρβάρων¨ (Ζώσιμος, Παπαρρηγόπουλος). Την καταστρεπτική μανία των εισβολέων βοήθησε στην περίοδο αυτή και η εξάπλωση του Χριστιανισμού επειδή πίστευαν ότι είναι χώροι ειδωλολατρείας και εμπόδιζαν των λαών.

Η πολιτιστική όμως ανάπτηξη και αυτή η ύπαρξη ενός λαού, στρίζεται στη, λαϊκή παράδοση και στην κληρονομιά των προγόνων του και επειδή μέχρι σήμερα καμία συστηματική ανασκαφική έρευνα δεν έιχε γίνει θα προσπαθήσαν να περιγράψω στη συνέχεια τους απουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους και γεγονότα που συνδεόνται με τα αρχαιολογίκα αυτά μνημεία της βόρειας Λακεδαίμονας.

Οι πληροφορίες που μας δίνει ο περιηγητής από την Μικρά Ασία Παυσανίας για την αρχαία Πελλάνα όταν την επισκέφθηκε το 174 μ.Χ. είναι ελλειπής. Ο Λυδός περιηγητής δεν αναφέρθηκε σε όλα τα ιστορικά μνημεία που και σήμερα ακόμα υπάρχουν, επειδή η πόλις την περίοδο αυτή δεν καταοικείται και φυσικό είναι η πληρουφόρησή του για όλους τους αρχαιολογικούς χώρους να είναι αδύνατη.

Ο Παυσανίας αφού περιγράφει τα αξιοθέατα που είδε στη Σπάρτη, οτερέφηται ται βόρεια και καολουθεί τη ¨στρατυκωτική λεωφόρο¨ Σπάρτης – Μεγαλόπολης που βρίσκεται κατά μήκρος και στη δεξιά όχθη του ποταμού Ευρώτα. Για τα αξιοθέατα που θα συναντήσει στο δρόμο του μέχρι την Πελλάνα γράφει: ¨Το δε άγαλμα της Αιδούς τριάκοντα που στάδια απέχουν της πόλεως Ικαρίου ανάθησαν είναι ποιηθήναι δε επί λόγω φησί τοιώδε. Ενταύθα γαρ της οδού προήκουσαν την Πηνελόπην λέγουσιν εγκαταλύψασθαι το πρόσωπον¨ Μας λέει λοιπόν ο Παυσανίας ότι σε απόσταση από τη Σπάρτη έξι περίπου χιλιομέτρων είδε το άγαλμα της Αιδούς αφιεωμένο από τον Ικάριο αδελφού του Τυνδάρεω πατέρα της Πηνελόπης.

Ο Ικάριος επειδή δεν κατόρθωσε να πείσει τον Οδυσσένα να εγκατασταθεί στην Λακεδαίμονα παρακαλούσε την κόρη του Πηνελόπη να μην τον ακολουθήσει όταν αυτός έφευγε για την Ιθάκη. Ο Οδυσσέας τότε είπε στην Πηνελόπη να τον ακολουθήσει αν θέλει με την θέλησή της ή να παραμείνει με τον πατέρα της στην Λακεδαίμονα. Ομως η Πηνελόπη χωρίς να δώσει απάντηση στον Οδυσσέα κάλυψε από ντροπή το πρόσωπό της και τον ακολούθησε. Για την στάση αυτή της Πηνελόπης ο πατέρας της Ικάριος έστησε στο μέρος αυτό της λεωφόρου που διεδραματίστηκαν τα γεγονότα το άγαλμα της Αιδούς.

Ο Παυσανίας βαδίζοντας βόρεια συνεχίζει. ¨Προελθόντι δε αυτόθεν σταδίους είκοσι του Ευρώτα το ρεύμα εγγυτάτων οδού γίγνεται και Λάδα μνήμα …..κάμνων εκομέζετο ….. και συμβάσης ενταύθα οι τελευτής ο τάφος εστιν υπερ την Λεωφόρον¨. Είκοσι στάδια (1 σταδ. = 185μ) μετά το άγαλμα της Αιδούς και παραπλεύρως του ποταμού Ευρώτα, πάνω στη Λεωφόρο βρίσκεται ο τάφος του Λάδα. Ο Ολυμπιονίκης Λάδας ο οποίος υπερείχε όλων των συγχρόνων του στο τρέξιμο (δόλιχον), προφανώς μετά την νίκη του στην Ολυμπία ασθένησε και μεταφερόμενος στη Λακεδαίμονα στο σημείο αυτό του δρόμου όπου και ο τάφους του πέθανε. Ήδη ο Παυσανίας έχει φτάσει στη θέση ¨φούρνοι¨ όπου οι προεκτάσεις των οροσειρών Ταϋγέτου και Πάρνωνα ενώνονται και αφήνουν μικρό άνοιγμα στην κοιλάδα από το οποίο περνάει το ρεύμα του ποταμού Ευρώτα προς την Σπάρτη. Ο μύθος λέει οτι ο γυιός του Λέλεγος Ευρώτας απέκοψε στο σημείο αυτό τον βράχο που εμπόδιζε την ροή του ποταμού και έτσι έδωσε διέξοδο στο λιμνάζοντα νερά της βόρειας κοιλάδας και γι΄αυτό πήρε το όνομα του ο ποταμός.

Ούτος το ύδωρ το λιμνάζον εν τω πεδίω διώρυγι κατήγαγεν επί θάλασσαν¨ (Παυσ.) Η τοποθεσία ΄Φούγνοι¨ πήρε το όνομα απο το εκεί δυο λαξευμένα στον βράχο σπήλαια που πιθανόν να είναι και ο τάφος του Λάδα. Ο αρχαιολόγος Leake το 1808 πέρασε απο το μέρος αυτό και παρατήρησε υπολείμματα κατεργασμένων ογκολίθων με πολυγωνικά σχήματα τοποθετημένα όπως λέει εκεί για την συγκράτηση του ρεύματας του ποταμού προστατεύοντας έτσι την λεωφόρο. Πιθανόν όμως να κάνει λάθος ο αρχαιολόγος και οι ογκόλιθοι αυτοί να χρησίμευαν στο φράξιμο μέρους της ροής του ποταμπού που μετέφεραν για ύδρευση στην αρχαία Σπάρτη.

Συνεχίζοντας την διαδρομή του ο Παυσανίας βόρεια και λίγο πρίν φτάσει στην αρχαία Πελλάνα γράφει: ¨Προϊοντι δε ως επι Πελλάνα χαράκωμα εστιν ανομαζόμενον και μετα τούτο Πελλάνα πόλις το αρχαίον¨. Περισσότερες πληροφορίες για το ¨χαράκωμα¨ δεν μας δίνει ο Παυσανίας. Βέβαιο είναι πάντως οτι το σημείο αυτό είναι παρα πολύ κοντά και νότια της αρχαίας Πελλάνας και στη διαδρομή απο την περιοχή ¨Λαμπαδάμη¨ μέχρι το ύψωμα της ψυληθρόραχης. Αναμφισβήτητα πρόκειται για Τάφρο ή φράγμα πάνω απο στον δρόμο που χρησιμοποιήθηκε απο τους Σπατιάτες ως οχυρό στην περίοδο που οι επιθέσεις στην Λακωνική ήταν συχνές. ¨Τας εις χώραν (Λακεδαίμονα) εισβολάς ησφαλίσατο φυλακαίς και Τάφροις¨(Πολύβριος).

Πρέπει να συνδεθεί με την εισβολή του Πύρρου στην Λακωνική και την πολιορκία της αρχαίας Σπάρτης (237 π.Χ.) Κατασκευάστηκε απο τους Σπαρτιάτες για το φράξιμο της κίνησης της κίνησης την ελεφάντων του Πύρρου, όταν τρομερή για την εποχή πολεμική αυτή μηχανή ισοπέδωνε τα πάντα στο πέρασμα της σε ολόκληρη τη βόρεια κοιλάδα του Ευρώτα. Οταν ο Παυσανίας έφθασε στην αρχαία Πελλάνα λέει οτι εδω εγκαταστάθηκε ο Τυνδάρεω όταν διώχτηκε απο τον αδερφό του Ιπποκόονα απο την βασιλεία της Σπάρτης. ¨Τύνδαρεω δε οικήσαι Φάσιν ενταύθα οτε Ιπποκόονα και τους παίδας εφευγεν εκ Σπάρτης¨. Αργότερα για την πράξη του αυτή τιμωρήθηκε ο Ιπποκόων απο τον Ηρακλή και έτσι ο Τυνδάρεω επανήλθε στη βασιλεία της Σπάρτης. ¨Ενθα Ηρακλή ετιμώρησε δικαίως τους περί Ιπποκόονα¨.

Συνεχίζει και λέει ο Παυσανίας οτι τα πιο αξιοθέατα που είδε ήταν το ιερό του Ασκληπιού και η Πελλανίδα πηγή που οφείλει το ονομά της σε μια κοπέλα που ονομαζόταν Πελλανίδα, η οποία σύμφωνα με την παράδοση πνίγηκε στην ονομαστή κατά την αργαιότητα πηγή της και οτι το μαντήλι της κοπέλας βγήκε σε μια άλλη πηγή που λεγόταν Λαγκεία (βιβάρι). ¨Θέας δε άξιον αυτόθι ιδών Ασκληπιού τε οίδα ιερόν και την πηγήν Πελλανίδα. Ες ταύτην λέγουσι υδρευομένην εσπεσείν πάρθνο αφανισθείσης δε το κάλυμμα αναφανήναι το επι κεφαλής εν ετεραπηγή Λαγκεία¨

Τα παραπάνω είδε και έγραψε στα Λακωνικά του ο Παυσανίας για την αρχαία Πελλάνα όταν την επισκεύθηκε το 174 μ.Χ. δεν αναφέρθηκε όμως σε άλλα σπουδαιότερα αρχαιολογικά μνημεία (Μηκηναϊκούς τάφους, Ακρόπολις κ.λ.π.). Ο δε Άγγλος αρχαιολόγος Leake (Ληκ.) όταν το έτος 1808 ήρθε στην Πελλάνα γράφει: ¨Εδώ υπάρχουν ερείπια τείχους Ελληνικής πόλεως που στην ακμή της είχε πλέον τας 5000 κατοίκους και δέσποζε όλης της ωραίας και καταφύτου πεδιάδας μεταξύ Ταυγέτου και Πάρνωνα εκτάσεως 100 χιλιάδων στρεμμάτων περίπου¨.

Α. ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ

Η συμερινή Πελλάνα κτισμένη πάνω σε λόφο που σχηματίζουν οι προεκτάσεις Ταϋγέτου, αποτελεί σπουδαία θέση και σεδπόζει οχι μόνο της περιοχή αλλά και ολόκληρου του κάμπου της βόρειας κοιλάδας του Εθρώτα. Νοτιοανατολικά του χωριού και απόσταση λίγων μέτρων απο την πητή ήταν το ιερό του Ασκληπιού. Οι κιόνες της κλασσικής και ρωμαϊκής εποχής υπάρχουν και σήμερα λίγα μέτρα και νότια του Ιερού, (φωτ. Νο. 1) δικαιώνουν την μαρτυρία του Παυσανία που αναφέρει στα Λακωνικά του οτι τα πιο αξιοθέτα που είδε όταν επισκέφθηκε την αρχαία Πελλάνα (174 μ.Χ.) ήταν το ιερό του Ασκλήπιού και η Πελλανίδα πηυή, που σύμφωνα με την παράδοση τα ιερά αυτά της αρχαιότητας κτίζονται πλησίον πόλεων και δροσερών πηγών.

Ο Ασκληπιός γυιός του Αππόλωνα και της Κορώνης, κατά την μυθολογία, θεραπεύει και ανακουφίζει απο τους πόνους τους ασθενείς, οι οποίοι πρίν εισέλθουν στο ιερό υποβάλλονται στον καθαρισμό του σώματος στην Ιερή πηγή. Οι κυριώτεροι χώροι και οικοδομήματα των Ασκληπιείων της αρχαιότητας είωαι., Τα προπύλαια, ο ναός ή το Ιερό, το στάδιο και το θέατρο όπου διεξάγονται γυμναστικοί αγώνας και θεατρικές παραστάσεις για ψυχαγωγία των ασθενών. Η διαμόρφωση του χώρου νότια του ναού δικαιολογούν την ύπαρξη την ύπαρξη σταδίου και θεάτρου που συμπλήρωναν τα οικοδομήματα αυτά της αρχαιότητας.

Περί τα 300 Ασκληπιεία υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα, μαρυρούν την σημασία που έδιναν στο θεσμό αυτό οι αρχαίοι Ελλήνες που κατά χιλιάδες τα επισκέπτονται. Ο τρόπος θεραπείας γίνεται κυρίως με ψυχολογική διέγερση και υποβολή με μυστητιώδη τρόπο της εγκοιμήσεως. Σπουδιαότερο και τελειότερο όλων το Ασκληπιείο της Επιδαύρου όχι όμως και το αρχαιότερο. Η ανασκαφική έρευνα που έγινε το 1883 στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου βρέθηκαν δύο μεγάλες πλάκες με επιγραφές θεραπείας ασθενειών, η μία αναφέρει 20 τρόπους και οι άλλη 23 (ΙΝSCRIPTONE GREECE, IV 12).

Στην πρώτη με τις 20 επιγραφές και ο δεύτερος τρόπος θεραπείας έχει σχέση με κάτοικο της αρχαίας Πελλάνας. Το αρχαία κείμενο αναφέρει τα εξής: ¨Κόρα ιθμονίκα πελανίς αφίκετο εις το ιαρόν υπέρ γενεάς, εγκοιμαθείσα δε όψιν είδε, εδόκει, αιτείσθαι τον Θεόν κυήσαι κόραν, του δ΄ Ασκλαπιόν φάμεν έγκυον εσείσθαι νιν και ει τι νιν και ετι άλλο αιτοίτο και τούτο οι επιτελείν αυτά δ΄ ουθενος φάμεν ετι παιδέεσθαι. Εγκυος δε γινομένα γαστρι εφόρει τρία έτη, έστε παρέβαλε ποι τον Θεόν ικέτις υπέρ του τόκου. Εγκοιμαθείσα δε όψιν είδε εδόκει επερωτήν νιν τον Θεόν ει ου γένοιτο αυτά πάντα οσα αιτήσατο και έγκους είη, υπέρ δε τόκου ποιθέμεν νιν ουθέν και τούτα πυνθανόμενα αυτού, ει τίνος και άλλου δέιοτο, λέγειν ως ποιησούντος και τούτο φέμεν επιτελείν.

Μετά δε τούτο σπουδί εκ του αβάτου εξελθούσα ως έξω του ιαρού ης έτεκε κόραν¨. Μεταφράζοντας το αρχαίο αυτό κείμενο μας λέει οτι Η Ιθμονίκη απο την Πελλάνα ήρθε στο Ιερό (της Επιδύρου) και παρακάλεσε τον Θεό (Ασκληπιό) να μείνει έγκους και εκείνος της είπε ότι αυτό θα γίνει και οτι άλλο ήθελε ζητήσει. Η Ιθμονίκη απάντησε οτι δεν έχει ανάγκη απο τίποτα άλλο. Εγκυμονούσε επι τρία έτη και επανήλθε στο ιερό να παρακαλέσει τον Θεό να γεννήσει. Τότε παρουσιάστηκε πάλι ο Θεός και την ρώτησε μήπως δεν εκτέλεσε όσα της είπε αφού ήδη ήταν έγκους και μετά άφου εξήλθε του ιερού γέννησε κορίτσι.

Η εξήγηση που δίνεται στο γεγονός αυτό οτι δηλαδή γυναίκα της αρχαίας Πελλάνας επισκέφθηκε το Ασκληπείο της Επιδαύρου και οχι της Πελλάνας μαρτυρεί οτι το Ασκληπιείο της Πελλάνας ήταν από τα αρχαιότερα που με την πάροδο του χρόνου έπαψε να λειτουργεί, επειδή εντω μεταξύ δημιουργήθηκαν άλλα σύγχρονα Ιερά και προσαρμορμένα στις ανάγκες της εποχής. ΄Αλλη εξήγηση που δίνεται είναι οτι το Ασκληπιείο της Επιδαύρου ήταν τελειοποιμένο και ειδικευμένο στα θέματα της εγκυμοσύνης.

Β. ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΙ ΤΑΦΟΙ

Βόρεια του χωριού και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου, στη θέση Πελεκητή το Μυκηναϊκό νεκροταφείο με τους πέντε λαξευτούς τάφους θαλωτού σχήματος. Υπάρχουν και άλλοι δύο που παραμένουν ανεξερεύητοι και οι οποίοι τοποθετούνται ο ένας βορειοδυτικά του υψώματος της Τρουπόραχης και ο άλλος αριστερά του δρόμου μεταξύ του χωριού και της Πελεκητής (Σχεδ. B.S.A. 1961, 125 – 128). Οι δύο πρώτοι που ερευνήθηκαν από τους εφόρους αρχαιοτήτων Ρωμαίο και Καραχάλιο το 1926 ήταν συλλημμένοι. Βρέθηκαν πάντως αγγεία Μυκηναϊκής εποχής με παραστάσεις χταποδιού, σφραγιδόλιθοι και κυρίως σφραγίδες από ήλεκτρο (κεχριμπάρι). (φωτ. Νο. 2, 3). Το Α.Δ. 1926 παρ. 41 – 44 αναφέρει: ¨Δρόμος μήκους 4,50 μέτρων και βάθος εισόδου 2,50 μέτρων, η είσοδος ύψους 2,50 μετά παραστάδων επιμελώς εργασμένων και μετά ανακουφιστικού τριγώνου κατά την κορουφή, ως και εις του θολωτούς τάφους.

Ο θάλαμος κυκλοτερής περίπου διαμέτρου 6 μέτερων και ύψος 5 μέτρων, περιέχε 4 λάκκους με οστά νεκρών εν αταξία, αγγεία και μικρά ευρήματαως κατωτέρω, 1) ένα πήλινο γυναικείο ειδώλιο, 2) μερικά λίθινα κομβία (σφονδύλια), 3 ενας δακτυλιόθος με παράσταση οικίας, 4) σφραγίδα από ήλεκτρο και 5) ψήφοι εξ υαλομάζης¨ (BSA. 1961 125 -128, JHS 1927, 257). Στο βιβλίο του ο Κ. Συπριόπουλος ¨προϊστορία της Πελοποννήσου¨ σελ. 535 αναφέρει πίνακα ευρημάτων., ¨4 τάφοι, 12 κεραμικά, εγχάρακτος λίθος και 1 ήλεκτο¨. Και οι άλλοι τρείς στη θέση Πελεκητής ερευνηθέντες τελευταία (1981 – 82) τάφοι απο τον Εφαρο αρχαιοτήων Σπάρτης Θ. Σπυρόπουλο βρέθηκαν και αυτοί αυλημμένοι. (φωτ. Νο 4, 5, 6) Ο ενάς μάλιστα από τους μεγαλύτερους στον Ελλαδικό χώρο που ο όγκος και η μεγαλοπρέπεία του τον κατατάσσει στην πρώτη σειρά των Μυκηναϊκών μνημείων της αρχαίας Ελλάδας μαρτυρεί την ηρωϊκή εποχή της Μυκηναϊκής εποχής, του Τυνδάρεω και της Λήδας.

Ο Μεγαλοπρεπής αυτός βασιλικός τάφος, διαμέτρου 10, 10 μέτρων, πλαισιώνεται από δεξιά και αρισερά και σε ίση απόσταση από δύο όμοιους, αλλά μικρότερους σε μέγεθος τάφους που προφανώς ανήκουν και αυτοί σε ηγεμόνες και μέλη βασιλικής οικογένειας. Και στους τρεις αυτούς τάφους αν και αυλημμένοι, βρέθηκαν πολύτιμα χρυσά σκεύη, δύο μεγάλοι διακοσμημένοι αμφορείς, αλάβαστρα, φύλλα χρυσού, χάντρες και θραύσματα αγγείων.

Οι μεγαλοπρεπείς τάφοι και η ακρόπολις της αρχαίας Πελλάνας, τα σημαντικά αυτά μνημεία της αρχαιότητας δείχνουν ότι στη μακρά περίοδο της προϊστορίας η περιοχή έπαιξε σουδαίο ρόλο στην μεγάλη άνθιση του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Η μαρτυρία του Παυσανία ότι εδώ εγκαταστάθηκε ο βασιλιάς της Σπάρτης Τυνδάρεω, όταν εκδιώχτηκε από τον αδελφό του Ιπποκόονα, βεβαιώνει ότι η αρχαία Πελλάνα ήταν το ηγεμονικό κέντρο και η αφετηρία της εξέλιξης της ηρωϊκής εποχής του Μυκηναϊκού κόσμο. Ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης παιδιά του Τυνδάρεω και της Λήδας γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην βόρεια Λακεδαίμονα και με τους ηρωϊσμούς και τα κατοφθώματά τους αγαπήθηκαν αργότερα σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο.

Η θεά ΄Ηρα όταν ήταν ακόμη βρέφη ακόμη θέλησε να τα σκοτώσει, την πρόλαβε όμως ο Δίας που πήρε τα παιδιά και τα έδωσε στον Ερμή για να τα κρύψει και να τα μεγαλώσει στα πυκνά δάση της αρχαίας Πελλάνας ¨Τούτο μεν δη και Αγκάμα εν άσμασιν οίδα ειπόντα τραφήναι ουκέτι εν πέφνω φασίν αυτούς, αλλά Ερμήν τον εις Πελλάνα κομίσαντα είναι¨ (Παυσ.). Αλλά και οι ηρωϊδες του ομηρικού έπους Ελένη και Κλυταιμνήστρα, όπως και η Φιλονόη και Τιμάνδρα, θυγατέρες του Τυνδάρεω, πανρεύτηκαν ηγεμόνες της εποχής και γέμισαν συρίως οι δύο πρώτες, την Ελληνική μυθολογία με τραγικές ιστορίες στους κλασσικούς χρόνους.

Γ. Η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΕΛΛΑΝΑΣ

Στο συμερινό παλαιόκαστρο υπάρχουν ίχνη Μυκηναϊκού οικισμού κυρλιως στη βορειοανατολική πλευρά του λόφου και στην κορυφή τα απομεινάρια Ελληνικής Ακροπόλεως. Από επιφανειακή έρευμα που έγινε τα έτη 1937 και 1957, βρέθηκε κεφαλή δόρατος (από σίδερο) και κομάτια από χειροποίητα αγγεία. Η ακρόπολις κτισμένη στην κτισμένη στην κορυφή του λόφου περιβάλλεται απά ακατέργαστους ογκόλιθους για προστασία από τους επιδρομείς. (φωτ. Νο. 7) Εδώ οι ηγεμόνες της προϊστορικής εποχής μαζί με τους άρχοντες της περιοχής συσκέπτονται και παίρνουν αποφάσεις ή φιλοξενούν αρχηγούς άλλοων φιλικών πόλεων. Η είσοδος βρίσκεται νότια της ακρόπολης στη βάση της οποίας διακρίνονται πελεκημένοι τετράγωνοι ογκόλιθοι όπως με αυτούς της εισόδου στα ανάκτορα των Μυκηνών (πύλη των Λεόντων). Η πόλις γύρω από την Ακρόπολη, κυρίως στη βορειοανατολική πλευρά, που επεκτείνεται μέχρι τις τοποθεσίες της ¨Πελεκητής¨, ¨Τρουπόραχης¨ και ¨Χατζέϊκα¨, χωρίς όμως να αποκλείσουμε και άλλους οικισμούς που δημιουργήθηκαν αργότερα και εγκαταστάθηκαν οι φρουρές των Σπαρτιατών που ήλεγχαν τη στρατιωτική οδό Σπάρτης Μεγαλόπολης.

Οι επιλεγμένες για τον σκοπό αυτό τοποθεσίες στις οποίες δημιουργήθηκαν οικισμοί είναι η ¨Ψιλιθρόραχη¨, ¨Αγιάννης¨, ¨Αγιος Προκόπιος¨ κ.λ.π. που τα διασκορπισμένα αρχαιολογικά λείψανα κυρίως κεραμεικά στις περιοχές αυτές δείχνουν ότι είναι σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι. Σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα ή σπασμένη στήλη κίονα που τυχαία ανακαλύφθηκε πρόσφατα στα κράσπεδα της Ψιληθρόραχης και συγκεκριμένα στη θέση ¨Μπανράκες¨, στο κτήμα της Πην. Μπακή που εφάμτεται του δρόμου προς το Παρδάλι. (φωτ. Νο 8) Ο κίονας αυτός ήταν θαμένος λίγα εκατοστά κάτω από το έδαφος και ήρθε στην επιφάνεια από γεωργικό μηχάνιμα (τρακτέρ) από τον καλλιεργητή του κτήματος Κ. Γκλέκα. Στον υπερυψωμένο από τον δρόμο αλλά επίπεδο αυτό χώρο του κτήματος βρίσκεται θαμένος αρχαίος ναός και δεξιά και αριστερά του δρόμου στο σημείο αυτό ίχνη αρχαίου τείχους, μαρτυρούν ότι η τοποθεσία αυτή είναι απουδαίος αρχαιολογικός χώρος.

Ελάχιστα έχει κινήσει το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων το ύψωμα ¨Τρουπόραχη¨. Εν τούτοις όμως υπάρχουν ενδείξεις ότι ο επίπεδος αυτός χώρος του υψώματος 150 περίπου στρεμμάτων, αποτελεί σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο. Σύμφωνα με πληροφορίες της Βρεττανικής αρχαιολογικής σχολής (B.S.A.), στο χώρο αυτό υπάρχουν ίχνη αρχαίου τείχους και ίσως νεκροταφείο Μυκηναϊκής εποχής και στη βορειοδυτική πλευρά του υψώματος θαλαμοειδής τάφος όπως και αυτών της Πελεκητής (σχεδ. B.S.A.) Οι διασκορπισμένοι από τις κατολισθήσεις ακατέργαστοι ογκόλιθοι στην ανατολική πλευρά του υψώματος θυμίζουν ¨Πελασγειακά τείχη¨. (φωτ. Νο 9) Τα τείχη αυτά προστάτευαν τους πρωτόγονους λαούς (αυτόχθονες) όταν άρχισαν να ενώνονται σε ομάδες εγκαταλείποντας τα σπήλαια, δημιουργούσαν όμαδες και οικισμούς πάνω σε λόφους που οχύρωναν για προστασία από τους επιδρομείς.

Δ. ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ

Γραπτά κείμενα ή επιγραφές στους αρχαιολογικούς χώρους σήμερα δεν υπάρχουν, γιατί καμία συστηματική ανασκαφική έρευνα μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει στην περιοχή της Πελλάνας. Προφορικές όμως μαρτυρίες παλιότερων κατοίκων λένε ότι υπήρχε πλάκα με την επιγραφή ¨ΦΛΕΙΑΣΙΟΙ ΕΝ ΠΟΛΕΜΩ¨ και ερμηνεύεται με τα παρακάτω ιστορικά γεγονότα; Στα μέσα του 600 π.Χ. αιώνα, η Σπάρτη υπέγραψε ξεχωριστές συνθήκες συμμαχίας με πολλές πόλεις της Πελοποννήσου Τεγέα, Μαντινεία, Κόρινθο κ.λ.π. την ¨Πελοποννησιακή Συμμαχία¨. Η υπεροχή όμως της στρατιωτικής δύναμης των Σπαρτιατών, έναντι των άλλων συμμαχικών πόλεων, ανέδειξαν την Σπάρτη ηγεμονική δύναμη που υποχρέωνε τους συμμάχους να την ακολουθούν στις εκστρατείες εναντίον άλλων εχθρικών πόλεων.

Η ηγεμονία αυτή της Σπάρτης μετά την Πελοποννησιακή Συμμαχία εξανάγκαζε πολλές πόλεις να ενταχθούν στη Συμμαχία και μεταξύ αυτών τον Φλειούντα, πόλις βόρεια της Πελοποννήσου στην περιοχή της Κορίνθου. Με την ένταξή τους στη συμμαχία υπογρέωσε τους Φλειάσιους να δεχθούν την επιστροφή των ολιγαριχκών εξορίστων τους οι οποίοι μετά την εκδίωξή τους από τον Φλειούντα είχαν καταφύγει στην Σπάρτη και στην Πελλάνα. (ERNST MEGER, RE XX 1941 στ 284, BALOQH POLITICAL REFUAEES AN ANCIENT GREECE σελ. 66).

Κατά τους χρόνους της εξορίας των Φλειάσιων στην αρχαία Πελλάνα φαίνεται ότι ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν τους κατοίκους στις εκστρατείες εναντίον των άλλων εχθρικών πόλεων, με αποτέλεσμα μερικοί από αυτούς να σκοτωθούν και για να τους τιμήσουν οι κάτοικοι της αρχαίας Πελλάνας, έγραφαν σε μαρμάρινη πλάκα που τοποθέτησαν στους τάφους των νεκρών το ¨ΦΛΕΙΑΣΙΟΙ ΕΝ ΠΟΛΕΜΩ¨. Νεότερη επιγραφή που τυχαία βρήκα στην θέση; ¨Παλίαλωνα¨ και σήμερα βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Σπάρτης αναφέρει όνομα νεκρού. Η επιτύμβια αυτή στήλη με την επιγραφή ¨ΦΙΒΡΩΝ¨ είναι σημαντική για την τοπογραφία της περιοχής και χρονολογείται στον 50 π.Χ. αιώνα. Υπάρχει πληροφορία ότι στο χώρο αυτό που βρέθηκε η στήλη υπάρχει νεκροταφείο της κλασσικής εποχής με πολλούς λακκοειδείς τάφους, τις πλάλες των οποίων χρησιμοποίησαν οι κάτοικοι πριν πολλά χρόνια για να κατασκευάσουν αλώνια.

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΑΣ

Στη διαδρομή της κοιλάδας του Ευρώτα ο Παυσανίας εκτός από την αρχαία Πελλάνα και την Βελεμίνα δεν αναφέρθηκε σε άλλες σημαντικές πόλεις και αρχαιολογικούς χώρους, υπολείμματα λειψάνων που και σήμερα ακόμα υπάρχουν βόρεια της Πελλάνας και μέχρι τις πηνές του Ευρώτα.

Στην περιφέρεια της Λακωνικής Τριπολίτιδας (Πελλάνα – Αίγυς – Βελεμίνα) περιλαμβάνονται και οι περιοχές της Σκιρίτιδας με την πόλη Οίον, της Αιγύτιδας με την Αίγυν, της Μαλεάτιδας με την Μαλέα, της Κρωμίτιδας με το Κρώμον και της Βελμινάτιδας με την Βελεμίνα. Τις περισότερες πόλεις των περιοχών αυτών δεν τις αναφέρει ο Παυσανίας επειδή την περίοδο αυτή που επισκέθηκε την βόρεια Λακεδαίμονα (174 μ.Χ.) ήταν τελείως καταστραμένες. Τις αναφέρουν όμως προγενέστεροι αρχαίοι ιστορικοί συγγραφείς όπως ο Αλκμάν την Κάρυστο, ο Ξενοφών την Μαλέα και το Κρώμο και ο Θουκιδίδης το Λεύκτρο. Σύγχυση και διαφωνίες για τις θέσεις των πόλεων αυτών από τους ιστορικούς και αρχαιολόγους που σχολήθηκαν με την περιοχή. Συμφωνούν όμως οι περισσότεροι για τους χώρους των περιοχών Σκιρίτιδας και Βελμινάτιδας με τις πόλεις Οίον και Βελεμίνα αντίστοιχα.

Δεν υπάρχει αλιφιβολία οτι η περιοχή της Σκιρίτιδας, της παλαιοτάτης αυτής Οιάτιδας χώρος με την πόλη Οίον, βρίσκεται βορειοανατολικά της Βελιμνάτιδας και πλησίον του σημερινού χωριού Κολλίνες (Leake). Ειδικό στρατιωτικό σώμα αποτελούσαν οι εξακόσιοι περίπου Σκιρίτες που έπαιρναν μέρος σε όλες τις εκστρατείες των Σπαρτιατών, οι οποίοι καταλάμβαναν πάντοτε το αριστερό τμήμα της παράταξης στη μάχη και προπορεύονται του βασιλιά όταν το στράτευμα βρίσκεται σε πορεία. ¨Το δε κέρας μεν ευώνυμον Σκιρίται αυτοίς καθίστατο αεί ταύτην την τάξιν μόνοι Λακεδαιμονίων επί σοφών αυτοίς έχοντερς¨ (Θουκιδίδης). ¨Ουδείς αυτού (βασιλιά) το πρόσθεν προπορεύται πλην Σκιρίται….¨ (Ξενοφών)

Πολύ παραστατικά περιγράφει ο Παυσανίας στα Λακωνικά του τη θέση της αρχαίας Βελεμίνας: ¨Πελλάνης εκατόν στάδια Βελεμίνα μάλιστα άρδεσθαι πέφυκεν ήτινα διοδεύες μεν Ευρώτα το ρείθρον παρέηεται άφθονους πηγάς¨. Επίσης στα Αρκαδικά του γράφει: ¨Η δε εις Λακεδαίμονα εκ μεγάλης πόλεως οδός, επί μεν τον Αλφειόν στάδιοι τρι΄κοντα εισίν…. απέχουσι δε αι φαλαισίαι σταδίους είκοσι του Ερμαίου του κατά την Βελεμίναν¨.

Η σημαντική αυτή πόλις της αρχαιότητας βρίσκεται στα σύνορα Αρκαδίας – Λακωνίας και στα πιό στενό τμήμα της κοιλάδας του Ευρώτα, στο συμείο ακριβώς που οι παράλληλες αροσειρές Ταϋγετου και Πάρνωνα σχεδόν ενώνονται και αφήνουν μικρό άνοιγμα προς την Αρκαδία. Η θέση της πόλης στην νοτιοανατολική πλευρά του λόφου Χελμού μέχρι την περιοχή της Αγίας Ειρήνης. (φωτ. Νο 10) ο Leake όταν επισκέφθηκε την περιοχή αυτή γράγει: ¨εις το μέρος όπου ρέει ο Ευρώτας προς νότον και εις την συμβολήν χυνομένου ρύακος εις τον Ευρώταν…. βλέπω την Αγίαν Ειρήνην θέσιν της Βελεμίνας, εκατόν στάδια από Πελλάνας ως αναφέρει ο Παυσανίας¨ και συνεχίζει:

¨Οπισθεν της αγίας Ειρήνης ευρίσκονται αρχαία ίχνη Ελληνικού φρουρίου επί της κορυφής του Χελμού είναι φρούριο της αυτής αρχαίας πόλεως…..¨. Το φρούριο αυτό που ανα φέρει ο Leake, (φωτ. Νο 11) πρόκειται για το Αθήναιον το οποίο οχύρωσε ο βασιλιάς της Σπάρτης Κλεομένης Γ! για να προστατεύσει την πόλη και την βόρεια κοιλάδα του Ερώτα από τις επιδρομές της Αρχαϊκής Συμπολιτείας (Αργείων – Μεγαλοπολιτών κ.λ.π.) ¨Οι έφοροι πέμπουσιν Κλεομένην καταληψόμενον το περί Βέλβιναν Αθήναιον. Εμβολή δε της Λακωνικής εστί το χωρίον και τότε προς Μεγαλοπολίτας ήν επίδικον. Καταλάβοντας δε τούτο και τειχίσαντος του Κλεομένους….¨ (Πλουτ. Κλεομ..) Οι Μεγαλοπολίτες όμως με τον αρχηγό της Αχαϊκής Συμπολοτείας ΄Αρατο πίστευαν ότι η Βελεμίνα και το Αθήναιο ανήκει στην περιοχή της Μεγαλόπολης και ότι κακώς οχυρώνεται από τον Κλεομένη Γ. ¨Θεωρούντες δε (η Αρχαϊκή Συμπολιτεία) κατά τους εξής χρόνους τον Κλεομένην θρασέως μεν ανοικοδομούντα το καλούμενον Αθήναιον εν τη των Μεγαλοπολιτών χώρα…. (Πολύβιος).¨

Την στραγητική θέση της Βελεμίνας οι αντίπαλοι Άρατος και Κλεομένης διεκδικούσαν ο καθένας για τους δικούς του διαφορετικούς λόγους. Ο Κλεομένης Γ΄για να προστατεύσει την πόλη και για να εμποδίζει την είσοδο των Αρκάδων στην βόρεια Λακεδαίμονα που την περίοδο αυτή οι ληστρικές επιθέσεις ήταν συχνές, ενώ οι Μεγαλοπολίτες με τον Άρατο έβλεπαν ότι με την οχύρωση της πόλης (Αθήναιο) η εισβολή τους στην Λακωνική ήταν αδύνατη και ότι η απειλή για την κατάλειψη της Μεγαλόπολης από τον Κλεομένη Γ ήταν άμεση.

Οι περιοχές της Κρωμίτιδας με την πόλη Κρώμον και της Μαλεάτιδας με την Μαλέαν που τις πόλεις αυτές αναφέρει ο Ξενοφών δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τις θέσεις των πόλεων αυτών. Πιθανόν όμως η περιοχή της Κρωμίτιδας με την πόλη Κρώμον ή Κρώμος κατά τον Παυσανία να βρίσκεται βορειοδυτικά της Βελεμίνας στην περιοχή ¨Γιαννείκα¨ και μέχρι το σημερινό χωριό Νιχώρι.

Ο Παυσανίας μετά την περιγραφή των αρχαιολογικών χώρων της αρχαίας Πελλάνας και στη διαδρομή του βόρεια, ακολούθησε την στρατιωτική λεωφόρο Σπάρτης – Μεγαλόπολης που βρίσκεται παραπλεύρως και στη δεξιά όχθη του ποταμού Ευρώτα. Γιαυτό τον λόγο όπως προανέφερα δεν αναφέρθηκε σε σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους που και σήμερα ακόμη υπάρχουν βόρεια της Πελλάνας μέχρι τις πηγές του Ευρώτα, τους οποίους στη συνέχεια θα αναφέρω.

Τρία περίπου χιλιόμετρα βόρεια της Πελλάνας, στην πηγή ¨Κεφαλόβρυσο¨ υπάρχουν σε αταξία στο έδαφος λαξευμένα μάρμαρα μεγάλου μεγέθους (2 Χ 0,70 Χ 0,50) που δείχνουν ότι στο χώρο αυτό της πηγής υπήρχε σημαντικό αρχαιολογικό οικοδόμημα, ίσως λουτρά ή ναός της κλασσικής εποχής. (φωτ. Νο 12) Μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής αναφέρουν ότι πολλά χρόνια πριν στην τοποθεσία αυτή βρέθηκε τυχαία μαρμάρινο χέρι ανδρός, προφανώς κομμένο από άγαλμα που διακοσμούσε το χώρο του αρχαίου αυτού οικοδομήματος. Του ιδίου μεγέθους και διαστάσεων μάρμαρο με αυτά της πηγής, βρίσκεται πενήντα μέτρα δεξιά του δρόμου, διακόσια περίπου μέτρα πριν την πηγή ¨Κεφαλόβρυσο¨. Νοτιοανατολικά της πηγής και συγκεκριμένα στο κτήμα του Θ. Καμπέρη και στους γύρω από το κτήμα χώρους υπάρχουν ίχνη αρχαίου τείχους που μαρτυρούν ότι η περιοχή του ¨Κεφαλόβρυσου¨ κατοικήθηκε στους αρχαίους χρόνους (φωτο Νο 13).

Σε μικρή απόσταση βόρεια του ¨Κεφαλόβρυσου¨ στην περιοχή της ¨Χλέβενας¨ και στην πηγή ¨Μάρμαρο¨, πελεκημένοι μαρμάρινοι όγκοι βρίσκονται στο έδαφος και στον γύρω από την πηγή χώρο που δίνουν την εντύπωση μελετημένου συστήματος ύδρευσης της περιοχής. (φωτ. Νο 14) Πήλινοι σωλήνες, αγγεία, κεραμεικά και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν βρεθεί κατά καιρούς στην περιοχή και ανατολικά της πηγής ¨Μάρμαρο¨ εκεί που αρχίζει να σχηματίζεται η μικρή κοιλάδα ¨Κάκκαβος¨ πάρα πολλά κεραμεικά και κίονας από λευκό μάρμαρο που ακόμα υπάρχει στο χώρο αυτό.

Λίγα μέτρα βόρεια της εκκλησίας ¨Ζωοδόχου πηγής¨ στη μικρή χαράδρα της περιοχής ¨Λέγενης¨ υπάρχει πηγή το νερό της οποίας βγαίνει απο σκαλιστή πέτρα που είναι τοποθετημένη σε αρχαίο τείχος. (φωτ. Νο 15) Πρόσφατα στην περιοχή και συγκεκριμένα στο ύχωμα ¨Κλαμπατσάρης¨ βρέθηκαν ακι συλήθηκαν λακκοειδείς τάφοι της κλασσικής εποχής.

Σε μικρή απόσταση ανατολικά της ¨Λέγενης¨ και δυτικά της γέφυρας του ποταμού Ευρώτα βρίσκονται οι ¨Αγιοι βράχοι¨ που η ονομασία τους όμως αυτή δεν έχει ερμηνευτή μέχρι σήμερα. (φωτ. Νο 16) Είναι πολύ πιθανόν όμως και δεν αποκλείεται οτι η τοποθεσία αυτή των βράχων κατά την αρχαιότητα να ήταν χώρος ειδωλολλατρικός, με την ονομασία ¨Αγιοι βράχοι¨ απο την πόλη της περιοχής Αίγυς. Κορυφές υψωμάτων, ιερά άλση και σπήλαια ήταν οι χώροι λατρείας του προιστορικού πληθυσμού της αρχαίας Ελλάδας. Αργότερα όμως με την επικράτηση του Χριστιανισμού άλλαξε η ονομασία τους απο ¨Αίγιους¨ σε ¨Αγίους βράχους¨ επειδή πίστευαν οτι οι ειδωλολατρικοί αυτοί χώροι εμπόδιζαν τον εκχριστιανισμό των λαών.

Οι σημαντικοί αυτοί αρχαιολογικοί χώροι των περιοχών ¨Κεφαλόβρυσου¨, ¨Χλέβενας¨, ¨Λέγενης¨ και της μικρής κοιλάδας ¨Κάκκαβος¨ δεν έχουν απασχολήσει τους σύγχρουνους ιστορικούς συγγραφείς κ.λ.π., οι οποίοι χωρίς αποδείξεις η έστω και ενδείξεις προσπαθούν να δικαιολογήσουν τη θέση αρχαίας πόλλης στηριζόμενοι πάντοτε στους αρχαίους ιστορικούς οι οποίοι όμως τοποθετούν τις πόλεις αυτές σε περιοχές και όχι σε συγκεκεριμένους χώρους. Ετσι οι περισσότεροι σύγχρονοι ιστορικοί συγγραφείς κ.λ.π. τοποδετούν την Αίγυν την σπουδαιότατη αυτή προϊστορική πόλη της Αιγύτιδας χώρας στους πρόποδες του Ταϋγέτουν και σε διάφορες τοποθεσίες από την περοχή του Γεωργιτσίου μέχρι το Λεοντάρι.

Τα ιστορικά όμως γεγονότα και κυρίως τα παραπάνω σπουδαία αρχαιολογικά λείψανα της περιοχής ¨Κεφαλόβρυσου¨ και ¨Χλέβενας¨ δείχουν ότι εδώ ήταν η προιστορική πόλις Αίγυς και η ιστορική Κάρυστος με τον ¨Καρύστειον οίνον¨. Η προϊστορική αυτή πόλις της Αιγύτιδας χώρας μετά την δημιουργία του Σπαρτιατικού κράτους από τους Δωριείς κατεστράφη από τον βασιλιά της Σπάρτης Αρχέλαο.. ¨Αγησιλάου παις εγένετο Αρχέλαος επί τούτο Λακεδαιμόνιοι κρατήσαντες πόλιν των περιοικίδων ηνδραποδίσαντο Αίγυν υποπτεύσαντες ως Αιγύται φρονούσι των Αρκάδων..¨ (Παυσαν.) Μετά το γεγονάς αυτό η πόλις θα πάψει αν υπάρχει και στη θέση της θα δημιουργηθεί αργότερα στους ιστορικούς χρόνους η πόλις Κάρυστος που η μορφολογία του εδάφους δικαιολογούσε την παραγωγή του εξαίρετου ¨Καρύστειου οίνου¨ ¨Κάρυστος εν τη Λακωνική τόπος της Αίγυος προς Αρκαδίαν αφ΄ ου Καρύστειον οίνον Αλκμάν είρηκε….¨ (Αθήναιος).

Οι σπουδαιότατοι αυτοί αρχαιολογικοί χώροι, αλλά και τα ιστορικά γεγονότα που διεδραματίστηκαν πριν και μετά την δημιουργία του Σπαρτιατικού κράτους, σε συνδυασμό με την μορφολογία του εδάφους, δείχνουν ότι η πυκνοκατοικημένη αυτή περιοχή της βόρεια κοιλάδας του Ευρώτα στους μακρινούς χρόνους, υπήρξε αρχή της εγκατάστασης τωνπρώτων κατοίκων της Λακωνικής. Η αρχαία Πελλάνα με τους Διόσκουρους και τις τραγικές γυναίκες Ελένη και Κλυταιμνήτρα, παιδιά του Τυνδάρεω και της Λήδας, έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας. Οι μεγαλοπρεπείς βασιλικοί Μυκηναϊκοί τάφοι (πολιότεροι των Μυκηνών), όπως και η αρκόπολης της αρχαίας Πελλάνας, τα σπάνια αυτά αρχαιολογικά οικοδομήματα που χρειάζονται πολύ κόπο και χρόνο να κτιστούν, μαρτυρούν ότι η αρχαία Πελλάνα υπήρξε ηγεμονικό κέντρο και η αφετηρία της Μυκηναϊκής εποχής. Τέλος αργότερα στους κλασσικούς χρόνους η αρχαία Πελλάνα ως ορμητήριο και οχυρό των Σπαρτιατών έπαιζε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της μακραίωνης ιστορίας της Δωρικής Σπάρτης.

ΤΕΛΟΣ

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.